Aktivistja kërkon riatdhesimin e amerikanëve indigjen të vdekur në “kopshtin zoologjik njerëzor” të Parisit

Pasardhësi i një adoleshenti indigjen amerikan që mbijetoi duke u ekspozuar në një “kopsht zoologjik njerëzor” në Parisin e shekullit të 19-të, po i kërkon Francës të riatdhesojë eshtrat e gjashtë të tjerëve që vdiqën atje.

Corinne Toka Devilliers thotë se eshtrat e këtyre gjashtë qenieve njerëzore kanë mbetur në ruajtje në Musee de l’Homme (Muzeu i Njerëzimit) të kryeqytetit francez për më shumë se një shekull.

“Ata kanë qenë në një kuti për 132 vjet” tha ajo e indinjuar.

Ajo po bën fushatë që ata të kthehen në tokën e tyre stërgjyshore në Guianën Franceze, një territor jashtë shtetit në Amerikën e Jugut, në mënyrë që ata të mund të marrin ritualet e duhura.

Në fillim të vitit 1892, 33 amerikanë indigjen hipën në një anije në Paramaribo, kryeqyteti i Guianës Hollandeze, i cili u bë Surinami pas pavarësisë, sipas hulumtimit të Devilliers.

Të moshës vetëm tre muajsh deri në 60 vjeç, ata ishin fëmijë, gra dhe burra nga fiset Kali’na dhe Arawak nga gryka e lumit Maroni që sot kalon midis Guianës Franceze dhe Surinamit fqinj.

Që nga viti 1877, një park në Paris kishte organizuar të ashtuquajturat “shfaqje etnologjike” të qenieve njerëzore nga kontinente të largëta – sot të denoncuara si “kopshte zoologjike njerëzore”.

Menaxheri i Jardin d’Acclimatation, një park atraksionesh në Paris, i kishte kërkuar eksploruesit francez Francois Laveau të sillte indigjenët amerikanë për të qenë pjesë e ekspozitës së fundit.

Laveau u kishte premtuar 33 indigjenëve se do t’i paguante dhe se ata do të ktheheshin, sipas Toka Devilliers.

Por “ata nuk u paguan kurrë dhe tetë prej tyre nuk e panë më atdheun e tyre”, tha ajo.

‘Pasardhës të Molikos’

Toka Devilliers u rrit duke dëgjuar përrallën e tyre sepse paraardhësi i saj Moliko, një vajzë adoleshente në atë kohë, ishte mes tyre dhe mbijetoi.

“Gjyshi më tregonte shpesh historinë e saj, por unë nuk i kushtoja vëmendje”, tha ajo.

Por pasi pa një dokumentar të vitit 2018 për këto “kopshte zoologjike njerëzore” thellësisht raciste, ajo vendosi të ndërmarrë veprime.

Ajo krijoi organizatën joqeveritare Moliko Alet+Po, emri i së cilës do të thotë “Pasardhësit e Molikos” në gjuhën Kali’na, për të kërkuar dëmshpërblime për trajtimin e të parëve të saj.

Nga viti 1877 deri në 1931, Jardin d’Acclimatation priti rreth 30 “shfaqje etnologjike”, sipas faqes së saj të internetit.

Ata paraqisnin njerëz që atëherë quheshin “të egër” nga Afrika, Amerika, Oqeania, Arktiku dhe nën-Arktiku, disa nga të cilët paguheshin, thotë ai.

Vetëm “disa antropologë” i denoncuan ngjarjet.

Toka Devilliers thotë se, nga 33 që u larguan nga Guiana për të mbërritur në Paris në mes të dimrit, tetë kishin “bronkit ose probleme të tjera të mushkërive”.

Nga ata tetë, një u varros dhe një tjetër u nda për gjoja kërkime shkencore.

Eshtrat e gjashtë të tjerëve janë në Musee de l’Homme.

“Po ta dinin, nuk do të kishin hipur kurrë në atë varkë”, tha ajo.

Përpjekjet e Toka Devilliers për t’i riatdhesuar deri tani kanë qenë të kota.

Parlamenti francez vitin e kaluar miratoi një projekt-ligj që hap rrugën drejt riatdhesimit të mbetjeve njerëzore që gjenden në koleksionet e tij muzeale, në vendet e origjinës.

Por ai ligj nuk përfshinte dispozita për territoret franceze jashtë shtetit.

E kontaktuar nga AFP, ministria franceze e kulturës tha se po shqyrtonte çështjen.

“Diskutimet janë duke u zhvilluar për të na lejuar të gjejmë kornizën e duhur gjyqësore”, tha ai.

Ceremonia shamanike

Derisa të gjendet një zgjidhje, Toka Devilliers ka sjellë një shaman – një shërues shpirtëror – për të kryer një ceremoni rreth eshtrave në muze të martën.

Toka Devilliers dhe ekipi i saj ishin në gjendje të identifikonin 27 nga 33 personat që mbërritën në 1892.

Ajo tani po kërkon një kopje të kontratës midis Laveau dhe guvernatorit të atëhershëm të Guianës Hollandeze, duke shpresuar se do të përfshijë një listë të plotë të emrave dhe detajet e pagesës së premtuar.

“Ndoshta ishte vetëm një kontratë gojore”, tha ajo.

“Ose ndoshta dokumenti ka përfunduar në Holandë pas pavarësisë së Surinamit në 1975”.

Pasi të ketë arritur të kthejë eshtrat e të gjashtëve, Toka Devilliers thotë se do të vazhdojë të luftojë për kujtimin e të parëve të saj.

Më pas ajo do të kërkojë një pllakë brenda parkut të Parisit që tregonte paraardhësit e popullit të saj për vizitorët kureshtarë, tha ajo.

Dhe ajo do të donte gjithashtu një në portin perëndimor të Francës të Saint-Nazaire ku u ankoruan dhe një tjetër në stacionin e trenit në Paris të Saint-Lazare ku arritën në kryeqytet.

I vetmi memorial deri më tani ekziston në Guajanën Franceze.

Në gusht, aty u ngritën dy statuja në kujtim të atyre që u dërguan në Francë për t’u ekspozuar.

Ata përkujtuan një grup tjetër më të vogël njerëzish që u larguan në 1882. /TRT World/