Çfarë duhet ditur për sulmet masive të Izraelit ndaj Iranit

Izraeli ndërmori një sulm të madh ndaj Iranit, duke e nxjerrë në pah “luftën e fshehtë” të gjatë mes tyre dhe duke rritur rrezikun për përshkallëzim në një konflikt rajonal shumë më të rrezikshëm.

Sulmet, që ndodhën të premten herët në mëngjes, shkaktuan shpërthime në kryeqytetin Teheran, ndërsa Izraeli deklaroi se po godiste objekte ushtarake dhe bërthamore iraniane. Mediat shtetërore iraniane raportuan se komandanti i Gardës Revolucionare të Iranit dhe të paktën katër shkencëtarë kryesorë bërthamorë janë vrarë.

Sulmi izraelit vjen në një kohë tensionesh në rritje për shkak të avancimit të shpejtë të programit bërthamor të Iranit, që Izraeli e sheh si një kërcënim ekzistencial.

Administrata Trump kishte ringjallur përpjekjet për të negociuar kufizime mbi pasurimin e uraniumit iranian në këmbim të heqjes së sanksioneve ekonomike. Por bisedimet indirekte mes diplomatëve amerikanë dhe iranianë kanë hyrë në ngërç. Sulmi ka zhytur rajonin në një fazë të re dhe të pasigurt.

Çfarë dimë deri tani?

Izraeli goditi objekte bërthamore, vrau komandantin e Gardës Revolucionare

Liderët izraelitë thanë se sulmet kishin për qëllim parandalimin e Iranit nga përftimi i një arme bërthamore, ndërsa vendi ndodhet vetëm një hap teknik larg pasurimit në nivel për armë.

Irani prej kohësh deklaron se programi i tij është paqësor dhe agjencitë e inteligjencës amerikane kanë vlerësuar se Irani nuk ka qenë duke ndërtuar aktivisht një armë.

Në një video ku shpalli sulmet, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu deklaroi se ishin goditur objektet kryesore të pasurimit, përfshirë kompleksin atomik të Natanz-it, si dhe shkencëtarët më të rëndësishëm bërthamorë të Iranit.

Ai shtoi se Izraeli kishte goditur gjithashtu arsenalin e raketave balistike të Iranit. Televizioni shtetëror iranian raportoi se komandanti i Gardës Revolucionare, gjenerali Hossein Salami, ishte vrarë. Banorët e Teheranit raportuan shpërthime të fuqishme. Pamjet televizive tregonin mure të shkatërruara, çati në flakë dhe dritare të thyera në ndërtesa banimi në të gjithë kryeqytetin.

Gjithashtu u raportua se ndërtesa e Gardës Revolucionare ishte përfshirë nga flakët.

Izraeli mbylli hapësirën ajrore

Në pritje të një hakmarrjeje, Izraeli mbylli hapësirën ajrore dhe mobilizoi dhjetëra mijëra ushtarë për të mbrojtur kufijtë. Netanyahu paralajmëroi se Irani mund të prodhojë një armë bërthamore “në një kohë shumë të shkurtër” nëse nuk ndalet.

Por vlerësohet se Iranit do t’i duhej disa muaj për të ndërtuar një armë, nëse vendos ta bëjë. Gjithashtu nuk ka provuar se ka aftësinë për të miniaturizuar një bombë që të mund të vendoset mbi raketa.

Armët bërthamore

Tensionet mbi përparimet bërthamore të Iranit dhe rezervat në rritje të uraniumit shumë të pasuruar janë përshkallëzuar, shtatë vjet pas tërheqjes së njëanshme të Presidentit Trump nga marrëveshja bërthamore e vitit 2015 mes Iranit dhe fuqive botërore. Për herë të parë në dy dekada, agjencia ndërkombëtare bërthamore (IAEA) e qortoi Iranin të enjten për mosrespektim të detyrimeve të saj në kuadër të Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore.

Si përgjigje, Irani njoftoi hapjen e një objekti të paidentifikuar më parë për pasurimin e uraniumit dhe përshpejtimin e prodhimit të uraniumit të pasuruar në nivelin 60%, që është lehtësisht i kalueshëm në nivelin 90% për armë bërthamore.

Objektet bërthamore të Iranit janë të rrezikuara prej kohësh

Irani ka dy qendra kryesore të pasurimit: Natanz në provincën Isfahan dhe Fordow, pranë qytetit të shenjtë Qom. Të dyja janë ndërtuar për të përballuar sulmet ajrore.

Natanz ndodhet nëntokë dhe ka qenë disa herë objekt i sulmeve sabotuese, që i atribuohen Izraelit, përfshirë sulmin me virusin kibernetik Stuxnet, të krijuar nga Izraeli dhe SHBA, që shkatërroi centrifuga iraniane.

Fordow është ndërtuar thellë në një mal dhe është i mbrojtur me sisteme kundërajrore. Aty ndodhen kaskada centrifugash, megjithëse nuk është aq i madh sa Natanz.

Trump paralajmëroi Netanyahun

Të dy objektet kanë qenë në qendër të përpjekjeve të administratës Trump për të negociuar një marrëveshje të re bërthamore me Teheranin.

Trump tha se e kishte paralajmëruar Netanyahun që të mos ndërmerrte sulme mbi objektet bërthamore iraniane ndërsa diplomacia ishte ende në zhvillim.

I dërguari special amerikan, Steve Witkoff, pritej të takohej me përfaqësuesit iranianë në Oman për raundin e gjashtë të negociatave të dielën. Nuk është e qartë nëse ato bisedime do të zhvillohen ende.

Irani kërcënon me hakmarrje

Disa orë pas sulmeve, Udhëheqësi Suprem iranian, Ayatollah Ali Khamenei, kërcënoi se Izraeli do të përballet me “ndëshkim të ashpër.”

“Dora e fuqishme e forcave të armatosura të Republikës Islamike nuk do të lejojë që këto sulme të mbeten pa përgjigje,” tha ai në një deklaratë online. Zyrtarë të tjerë iranianë përsëritën paralajmërimin për hakmarrje.

Televizioni shtetëror transmetoi pamje të iranianëve që brohorisnin “Vdekje Izraelit!” dhe “Vdekje Amerikës!”

Nga Uashingtoni, Trump deklaroi se SHBA nuk kishte marrë pjesë në sulm dhe paralajmëroi Iranin të mos hakmerrej ndaj interesave amerikane në rajon. /TRT World/