Nga “Amaleku” e deri te “Besa” e Stambolli

Shkruan: Ismail SINANI

Nga Holokausti deri te gjenocidi. Kur në fund të viteve të ’30-ta të shekullit të kaluar, në Gjermaninë naziste, regjimi i Hitlerit ishte bërë më i fuqishëm se kurrë, kur filloi operacioni i shfarosjes sistematike të hebrenjve, në Ballkan, kombi ynë, filloi t’i tregojë botës se ç’janë vlerat humane. “Besa e shqiptarit”, sinonim që deri në atë kohë njihej vetëm nga ballkanasit, filloi “të dëgjohej” si vlerë në gjithë kontinentin. Me mijëra hebrenj, sidomos nga Europa Lindore, filluan të kërkojnë strehim në “besën e shqiptarit”. Dhe, nuk kishin gabuar. Ata që e kanë vizituar Muzeun e Holokaustit “Yad Vashem”, e dinë se trojet shqiptare janë i vetmi rajon i Europës që, pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, kishte me shumë hebrenj sesa në fillim të saj. Në atë kohë, ta kundërshtoje Gjermaninë naziste bashkë me aleatët e saj, nënkuptonte t’i dilje ballë superfuqisë. Por, megjithatë, shqiptarët si popull i masakruar disa herë gjatë historisë nga serbët, por edhe nga grekët e malazezët, zgjodhën të drejtën kundër një padrejtësie që po i ndodhte një populli të tërë.

Mbi tetëdhjetë vjet më vonë, njerëzimi sot po përballet me skena të ngjashme. Rripi i Gazës një “mikro territor” me 2.2 milion banorë, prej më shumë se një viti e gjysmë po përballet me “fatin” e hebrenjve të Luftës së Dytë Botërore. Skenat e llahtarshme, në kohën e teknologjisë, në kohë reale po i shohim të gjithë. Eksodi, por edhe gjenocidi që po kryhet mbi palestinezët, përjashtuar nga disa “qarqe humane”, po heshtet nga “qytetërimi perëndimor”, pak a shumë njëjtë siç “vështrohej në heshtje” mbi tetë dekada më parë persekutimi i hebrenjve.

Ne, shqiptarët, gjithsesi jemi komb i vogël në arenën globale, por nëse e kemi zgjedhur të drejtën një herë e një kohë, a duhet sërish të fillojmë të flasim për padrejtësitë që u bëhen palestinezëve sot, apo në emër të një farë “oportunizmi gjeopolitik” duhet të heshtim, madje edhe ta mbështesim Izraelin në këtë tmerr që po ua shkakton palestinezëve, njëjtë siç veproi kohë më parë kryeministri Edi Rama? Nëse heshtim, a rrezikojmë që nesër a pasnesër të na mbulojë turpi i historisë?

Shumë vite më parë, para 16 vjetësh, pata pasur “fatin”, fat i thënçin, që të udhëtoj drejt Jerusalemit. Si gazetar, pata shkuar të ndjek vizitën e kryeministrit Nikolla Gruevski në Izrael. Vizita pati rastisur të jetë në fillim të muajit janar, kur edhe festoheshin Krishtlindjet ose, thënë më mirë, kur në Jerusalem, në qytetin e shenjtë për të tre besimet, do të duhej të festoheshin…

Ndjesia se po shkoj në një vend me histori të trishtë, ndjehej që në avion, që nga ushqimi “kosher”, diçka që hebrenjtë “më fetarë” e kërkonin nga stjuardesat e avionit si ushqim i veçantë për ta. Zaten, nëse sot jemi dëshmitarë të gjithë kësaj gjëme, jemi pikërisht për shkak të kësaj “veçantësie” që hebrenjtë, kuptohet jo të gjithë, por shumica, ia kanë atribuuar vetvetes si “popull i zgjedhur e i përzgjedhur i Perëndisë”.

Aeroporti “Ben Gorion” ishte sfida e parë me të cilën fillonte përballja me realitetin. Duke qenë se unë isha i vetmi në mesin e të gjithë gazetarëve që kisha një “emër të papërshtatshëm” për autoritetet izraelite, “këtë mirëseardhje” e ndjeva që nga kontrolli i pasaportave, pasi që ai i imi trajtohej me një “kujdes të veçantë”.

Gjatë vizitës e cila zgjati disa ditë me radhë, krahas takimeve zyrtare që ne si gazetarë i ndiqnim përmes konferencave për media, e kishim edhe pjesën joprotokollare, që gjithsesi nënkuptonte edhe vizitën e vendeve historike dhe padyshim të shenjta.

Por, para se të flasim për atë pjesë, domosdo duhet dhënë ca detaje.
Ishte dita e parë e arritjes kur dola në Çarshinë e Jerusalemit. Ajo që të binte në sy ishin tytat e gjata dhe “armatosja deri në dhëmbë” e forcave policore, që vështronin çdo lëvizje të mundshme. Tensioni, ndonëse në atë kohë i thoshin se ishte “kohë paqeje”, i ngjante periudhës së viteve 1998-1999 në Kosovë, kur forcat serbe i kishin shtuar masat çmendurisht të rrepta nëpër Prishtinë, Ferizaj, Kaçanik, Viti, Han të Elezit…

Duke ecur nëpër Çarshinë e Jerusalemit, që në shumë gjëra i ngjante asaj të Shkupit, u futa në një dyqan dhe e pyeta shitësen me sjelljen më njerëzore se, “a gjendet këtu në afërsi Xhamia Al Aksa”. Reagimi i saj i tuhaftë më bëri të dyshoj edhe në vetveten nëse me mua është gjithçka në rregull.

– Zotëri, këtu s’ka një xhami të tillë.

Pas shokut të parë, u këndella menjëherë për ta kuptuar se kisha pyetur “n’adresë t’gabuar”.
– Atëherë ju lutem më tregoni se ku gjendet Muri i Vajtimit! – i thashë.
– Shkoni nja 20 metra nga këtu dhe aty në të djathtë do ta shihni! – ishte përgjigja e saj.

Kur ishim fëmijë, por jo më shumë se 3-4 vjeç, kur shkalla e perceptimit është shumë e ulët, mendonim se po t’i mbyllnim sytë, jemi zhdukur edhe ne. Ose, nëse kokën e fshihnim pas jastëkut, kishim bindjen se askush më nuk do ta vërejë praninë tonë.

Përgjigjja për xhaminë, sikurse atëherë, ashtu edhe tani, na e risjell këtë gjendje të rëndë psikologjike për shumë hebrenj, të cilët mendojnë se nëse ata nuk duan të shohin diçka, atëherë edhe pjesa tjetër e botës është e detyruar “të mos shohë sikurse ata”.

“Zbulimi i xhamisë” nuk mjaftonte për ta vizituar, ngase “shteti hebre” kishte vënë shumë parakushte. Ajo nuk ishte një xhami dosido, në të cilën besimtari mund të futej brenda, sikurse në çdo Shtëpi të Zotit, të falet, të lutet… dhe ta vazhdojë ditën.

Të nesërmen, pas përfundimit të “aktiviteteve zyrtare”, bashkë me një koleg u nisëm. “Fati” i kolegut ishte se emri dhe mbiemri i tij nuk e identifikonin me besimin.

Kësaj radhe, xhaminë “e zbuluam” shumë lehtë, edhe pse në 20 metrat e fundit, na shoqëroi një djalë i ri.
Në të hyrë të xhamisë, sërish u ndeshëm me “forcat e armatosura deri në dhëmbë”. Kontrolli ishte i njëjtë sikurse nëpër filma, me një fjalor shumë të rreptë. Gjithsesi, nga emri dhe mbiemri im, pa kurrfarë mëdyshje, më identifikonin se cilit besim i takoj, por jo edhe të kolegut. E ai, për “ta dëshmuar veten”, e detyruan të këndojë një sure nga Kur’ani. I thanë “këndoje Kulhuvallahun”. Ai disi e “çoi deri n’fund”. Pastaj u futëm brenda. Ishte koha e namazit të akshamit. Muzgu veçse kishte filluar të binte. Sapo e falëm namazin, vërejtëm se filloi mbyllja e portave. E kuptuam se ai ishte “detyrim izraelit”. Nejse! E gjetëm një portë dhe dolëm jashtë për t’u kthyer, ndërsa mu te dera e xhamisë blemë edhe nga një Kur’an si shenjë kujtimi nga kjo vizitë.

Me vete nuk kishim asnjë qese për ta vendosur, ndërsa të shëtisje me Kur’an në dorë deri në hotelin që gjendej në pjesën urbane të Jerusalemit, atje ku këmba e palestinezëve nuk mund të shkelte, përpos për ndonjë punë hamalli, ishte paksa problem. Fati ynë ishte që në mesin e kolegëve kishte edhe gazetarë tjerë “ithtarë të librit”. Dhe, njëra nga ato e mori në çantën e saj për të ma shpëtuar Librin e Shenjtë.

Rruga deri te hoteli, mbartte edhe një ndjenjë turpi, pasi që kolegët tjerë “ithtarë të librit”, me të drejtë, pyesnin se pse myslimanet nuk i lejojnë të tjerët të futen në xhami, një absurd i llojit të vet, i paparë diku në ndonjë pjesë tjetër të globit. Më pas, të gjithë e kuptuam se vendimi për t’i penguar “të tjerët” ishte i autoriteteve izraelite dhe jo i Myftiut të Palestinës.

Gjithsesi, me ndjenja të përziera, u ngjita shkallëve i mërzitur pa masë për atë që kisha përjetuar… Dhe, në çastin kur kraharori më ngushtohej, një djalë i ri, që kujdesej për pastërtinë në korridor, u shtang kur më pa me Kur’an në dorë. Habia dhe gëzimi e mbërthyen aq shumë, saqë edhe unë fillova të habitem e të mos kuptoj se ç’po ndodhte.

– Zotëri, ndjesë për shqetësimin, ky libër i juaji është? – më pyeti.
– Po. – i thashë.

Më pas e kuptova se i shkreti ishte palestinez, që nuk i kishte rastisur të shohë në hotel një njeri me Kur’an. Por, kjo odiseadë nuk përfundoi me kaq.

Në ditën e katërt, nikoqiri kishte vendosur të na dërgonte në Muzeun “Yad Vashem”, aty ku njeriu merr trishtim nga të gjitha ato fotografi të zbehta që ta djegin shpirtin. Zaten, edhe arkitektura e objektit vetvetiu të bën ta ndjesh mbi supe pikëllimin dhe të lemerisesh nga të gjitha ato këpucë e gjësende, që sot paraqesin një dëshmi se deri në ç’shkallë mund të mbërrijë njeriu kur hesht para krimit.

Duke qenë shqiptar, s’do mend se, krahas mërzisë, kisha edhe një ndjenë krenarie, sepse i përkisja popullit që nuk i ka tradhtuar kurrë hebrenjtë, as gjatë Luftës së Dytë Botërore, e as në shekullin XV, kur Spanja i kishte dëbuar e Perandoria Osmane i kishte strehuar në Ballkan, kryesisht në pjesët e banuara me shqiptarë.
Shenja më e poshtër, më fyese, ishte shiriti i veçantë që, para shfarosjes, nazistët, por edhe shumë “pjesëtarë të qytetërimit perëndimor”, ua kishin vendosur hebrenjve në krah, për t’i dalluar nga të tjerët. Ndonjëherë, njeriun është më mirë ta vrasësh sesa t’ia fyesh dinjitetin. Dalja nga Muzeu përcillej me një vizitë në rezidencën e presidentit Shimon Perez. Kjo vizitë ishte diku 15 minuta pas vizitës së “Muzeut të Turpit të Perëndimit”, që kishte lejuar vrasjen e 6 milion njerëzve të pafajshëm.

Hyrja në rezidencë, ishte normale për të gjithë kolegët e mi. Zaten, të gjithë ne paraprakisht ishim të akredituar… Por, kur erdhi radha ime, mua më ndan anash. Sërish isha fajtor. Kisha një emër “të papërshtatshëm”. Filloi marrja në pyetje dhe kontrollimi deri në detaje, përfshi këtu edhe rripin dhe këpucët. Në fund më lejuan, por ndryshe nga kolegët e mi, unë kisha dy shoqërues që më qëndronin afër. Dhe, kulmi ishte kur ma varën në qafë një bexh më ndryshe, që më kujtonte “shiritin dallues në krah” të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, që dukshëm dallonte nga ato që i kishin kolegët e mi. Kjo fyerje ishte e rëndë, por nuk kisha se ç’të bëj, sepse gjendesha në “djepin e demokracisë” të Lindjes së Mesme, ashtu siç parapëlqejnë ta quajnë atë shtet një pjesë e madhe e shteteve perëndimore.

Po atë ditë ishte edhe Nata e Krishtlindjeve. Në Jerusalem gjendet Kisha e Varrit të Shenjtë, aty ku, sipas besimit të krishterë, gjendet varri i Jezusit, Isait as. Ndonëse ishte festa më e madhe e të krishterëve, prezenca e policisë dhe “e forcave të rendit”, e zbehnin atmosferën… diçka që “mediat e lira perëndimore” thuajse kurrë nuk ia paraqesin publikut të vet.

Në ditën e fundit, kur tashmë po përgatiteshim për t’u kthyer, sërish përmes aeroportit të Tel Avivit, në linjën drejt Stambollit, filloi edhe golgota e fundit për mua. Në çdo kontroll, që nga hyrja, trajtimi për “udhëtarin e padëshiruar”, ishte i veçantë. Gjësendet e mia kontrolloheshin “me përpikëri”. I mërzitur pa masë, gjatë ngjitjes me shkallën lëvizëse drejt gate-it të Stambollit, një burrë mbi pesëdhjetë vjeç, hebre, me origjinë nga Maqedonia e Veriut, pjesë e delegacionit shtetëror, m’u drejtua: “Zotëri, mendoj se u bindët se Izraeli është shtet demokratik?”

E shikova në sy, në bebëzat e syve, por nuk dija çfarë t’i thosha! T’i them se, “ti qenke një idiot”, më dukej pak. T’i them se, “qenke një cinik i paparë”, edhe ajo më dukej se ishte pak. E ai nga shikimi im e kuptoi përgjigjen e dhënë pa fjalë. Të paktën dua të besoj se e kuptoi.
U ula në avion dhe iu luta Zotit me lutjen që një ditë këto toka të bëhen normale, të jetueshme për çdo njeri me zemër të mirë.

Sapo avioni hipi mbi re, pashë se një rabin që ulej përballë meje, tulatej në ulësen e vet. Fillimisht mendova se mos ka ndonjë shqetësim. Më pas e kuptova se ai në ato çaste po bënte lutje, të njëjtit Zot që unë iu kisha lutur pak më parë. Nuk e di nëse edhe ai është lutur për paqe dhe barazi mes njerëzve apo vetëm për “popullin e zgjedhur”. Nuk e di nëse ai i besonte versetit për “Amalekun” dhe për “urdhrin hyjnor” që lejon vrasjen edhe të fëmijëve në gji. Ajo më është çështje mes tij dhe Krijuesit.

Zbritëm në Stamboll, aty ku fetë jetojnë në paqe prej shekujsh, njëjtë siç kanë jetuar në paqe në Jerusalem që pas çlirimit të këtij qyteti nga Salahudin Ejubi e deri në vitin 1948..

Pas kontrollit të pasaportave, rabini që gjendej përballë meje u zhduk. I hipi taksisë dhe lëvizi drejt qytetit të zhurmshëm. Po besoj se ka shkuar në Sinagogën e Ohrit në Stamboll, e cila para pesëqind vjetësh është ndërtuar nga hebrenjtë e dëbuar nga Gadishulli Iberik, e që më pas janë vendosur në Ohër, ndërsa për t’u ndjerë më rehat, janë vendosur në qytetin që në atë kohë ishte “zemra e myslimanëve”, sepse vetëm në mesin e myslimanëve hebrenjtë kurrë nuk janë persekutuar.

(Editoriali i revistës “Shenja”)