Skënderbeu si problem teologjik i Krishterimit Shqiptar

Zoti transhendon tributë, etninë, racën, superioritetin e supozuar gjeografik e civilizues apo secilin dallues antropomorfik. Të gjitha shprehjet e sakralizimit të secilës formë partikulariteti nuk mund të jenë vetëm se idhujtari. E, megjithatë, Krishterimi ndër shqiptarët, e përkitazi ai katolik, ka kohë që flirton me forma populiste të filetizmit, me Skënderbeun si ikonën e vetë kryesore, shpesh të shoqëruar nga Nënë Tereza dhe Ibrahim Rugova.

Besnik SINANI, Tiranë

Teologu gjerman Dietrich Bonhoeffer ka hyrë në histori për opozitën teologjike ndaj nazizmit, ku për të adhurimi i kombit, patriotizmi i sakralizuar ose adhurimi i liderit përbënin forma të qarta idhujtarie, të cilat binin ndesh me vetë esencën e Krishterimit. Bonhoeffer-i u ekzekutua nga regjimi nazist për bindjet e tij fetare. Vetë udhëheqësi nazist, Adolf Hitler, u ankua kundër Krishterimit, duke thënë: “Ka qenë fatkeqësia jonë që kemi fenë e gabuar. Pse nuk kemi fenë e japonezëve, të cilët e konsiderojnë sakrificën për atdheun si të mirën më të madhe?”. Në të njëjtën linjë ai shprehu simpati edhe për “muhamedanizmin”, por për shkak të asaj që ai pa si vitalitet komunitar i muslimanëve, i cili binte në kundërshtim me “vobektësinë e krishterë”. Por, apelimi ndaj “fesë së japonezëve” kishte të bënte pikërisht me atraksionin që mbarte për të sakralizimi i patriotizmit.

Në predikimin e parë që ai mbajti qysh nga ardhja ne fuqi e Hitlerit, në Kishën e Trinitetit në Berlin, Bonhoeffer-i tha: “Kisha ka vetëm një altar, altarin e të Plotfuqishmit… përpara të cilit të gjitha krijesat duhet të gjunjëzohen… Kush kërkon diçka tjetër, përveç kësaj, le të qëndrojë larg; ai nuk mund të bëhet pjesë e shtëpisë së Zotit… Kisha ka vetëm një foltore dhe nga ajo foltore do të predikohet besimi në Zot dhe asnjë besim tjetër, asnjë vullnet tjetër, përveç vullnetit të Zotit, sado i mirë të jetë qëllimi.” Për Bonhoeffer-in, nacionalizmi që e ngre kombin ose shtetin në një nivel autoriteti të njëjtë ose më të lartë me atë të Zotit përbën një formë idhujtarie. Kjo pikëpamje e tij u formësua nga përvojat e tij gjatë ngritjes së regjimit nazist në Gjermani dhe shpërdorimit të besimit të krishterë nga të krishterë gjermanë.

Bonhoeffer-i është rikthyer në vëmendjen e publikut kohët e fundit për shkak se ai është cituar ose keqcituar, do thoshin disa familjarë e mbështetës të tij, nga figura të nacionalizmit të krishterë në Amerikë, mbështetës të Presidentit Trump dhe kontribues të programit famëkeq “Project 2025” si Eric Metaxas. Në një kohë të rritjes së autoritarizmit të djathtë dhe të evokimit të Krishterimit në përpjekje të sakralizimit të nacionalizmit, Bonhoeffer-i është njëkohësisht përkujtues i rrezikut për të gjithë pretendentët e monoteizmit, të idhujtarisë së mbrujtur në nacionalizëm.

Kjo është edhe baza e kritikës së shumë teologëve të krishterë sot ndaj kreut të kishës ortodokse ruse, Patriarkut Kiril, dhe sakralizimit teologjik të kombit rus, të cilin kisha ruse e konsideron si “para-ndalues” të ardhjes së anti-Krishtit, një formë ekstreme kjo e “filetizmit” ose dhënies së prioritetit identitetit etnik mbi natyrën universale të kishës. Me përmasat katastrofike të gjenocidit në Gaza gjithnjë e më tepër po dëgjohen zëra kritikë brenda vetë Krishterimit që dënojnë në terma të njëjtë teologjikë sionistët e krishterë dhe sakralizimin që ata ia bëjnë njëkohësisht shtetit të Izraelit dhe nacionalizmit të bardhë në Amerikë.

Zoti transhendon tributë, etninë, racën, superioritetin e supozuar gjeografik e civilizues apo secilin dallues antropomorfik. Të gjitha shprehjet e sakralizimit të secilës formë partikulariteti nuk mund të jenë vetëm se idhujtari. E, megjithatë, Krishterimi ndër shqiptarët, e përkitazi ai katolik, ka kohë që flirton me forma populiste të filetizmit, me Skënderbeun si ikonën e vetë kryesore, shpesh të shoqëruar nga Nënë Tereza dhe Ibrahim Rugova.

Ky lloj transplantimi etno-katolik, me gjithë atraksionin tek masat turbo-kombëtariste, mbart – teologjikisht – rrezikun të ketë kthyer “Atletin e Krishtit” në “Rival të Zotit”.

Katolicizmi shqiptar, i përfaqësuar në ikona si Skënderbeu, shpreh pretendime përkatësore identitare “të bardha”, “europiane”, “shqiptare”, “të krishtera”. Përkundër “vobektësisë së krishterë”, për të cilën ankohej Hitleri, dhe universalizmit që qëndron qysh nga koha e Shën Palit në themel të esencës së kishës, ky lloj katolicizmi është muskuloz, racist e provincial.

Katolicizmi shqiptar nuk është i vetëm në këtë shkarje teologjike. Priftërinj katolikë në Hungari e gjetkë kanë rikrijuar dhe transplantuar historinë sakrale nga Toka e Shenjtë në Europë, duke “europianizuar” dhe “dehebreizuar”, fjala vjen, Marinë – nënën e Krishtit. Ridefinimi etnik i katolicizmit ka marrë natyrë globale dhe kjo u pa edhe në debatin mes Papës së ndjerë Franceskut dhe zëvendëspresidentit amerikan – të konvertuar në katolik – JD Vance rreth “ordo amoris” ose mënyres se si i krishteri supozohet ta konsiderojë kujdesin e solidaritetin për të tjerët. Për Vance-n, kjo përkujdesje duket të kufizohet tek etnia (shpesh e përkufizuar edhe në terma racor) amerikane, duke përjashtuar emigrantët jo të bardhë.

Në terma lokalë, qasja e kishës katolike ndaj filetizmit të përfaqësuar nga Skënderbeu e figura të tjera të këtij ikonostasi etno-kristian do ketë remenishenca edhe për të tjerët jo të krishterë, fetarë dhe jo fetarë. Turbo-kombëtarizmi është një problem që e tejkalon një kishë apo besim të vetëm. Por, përtej ngarkesës së vetë idhujtare, Skënderbeu si ikonë e këtij filetizmi kristian nuk ka si mos të shihet prej shumë të tjerëve si kërcënim komunitar.