Si dronët vranë gati 1,000 civilë në Afrikë në tre vjet

Përdorimi i dronëve nga disa vende afrikane në luftën e tyre kundër grupeve të armatosura po shkakton dëme të mëdha për civilët, sipas një raporti të ri.

Më shumë se 943 civilë janë vrarë në të paktën 50 incidente në gjashtë vende afrikane nga nëntori 2021 deri në nëntor 2024, sipas raportit të organizatës Drone Wars UK.

Raporti, i titulluar Vdekje në Dorëzim, zbulon se sulmet shpesh nuk bëjnë dallimin midis civilëve dhe luftëtarëve të armatosur. Ekspertët thanë për Al Jazeera se numri i vdekjeve mund të jetë vetëm maja e ajsbergut, pasi shumë vende kryejnë operacione sekrete me dronë.

Ndërsa dronët po bëhen me shpejtësi arma e preferuar e qeverive në kontinent, cilat janë pasojat për civilët në zonat e konfliktit? A ka ardhur koha që bota të rregullojë shitjen e dronëve?

Pse ka një rritje të blerjeve të dronëve nga vendet afrikane?

Raporti thekson se numri i vendeve afrikane që po blejnë dronë të armatosur, veçanërisht dronë të kategorisë Lartësi Mesatare, Qëndrueshmëri e Gjatë (MALE), është rritur ndjeshëm vitet e fundit.

Që nga viti 2022, të paktën 10 vende afrikane kanë blerë këto armë, me qeveritë që i justifikojnë blerjet e tyre si një mjet për të luftuar rebelët dhe kërcënimet ndaj sigurisë.

Megjithatë, realiteti në terren shpesh ka qenë ndryshe, pasi shumë sulme kanë shkaktuar viktima të shumta në mesin e civilëve, duke ngritur shqetësime për shkelje të të drejtave të njeriut.

Cora Morris, autorja e raportit, tha se dronët janë tregtuar si një mënyrë “efikase” dhe moderne për të bërë luftë me rrezik minimal për personelin ushtarak.

Por në realitet, kjo nuk është gjithmonë e vërtetë, pasi numri i viktimave civile është rritur ndjeshëm.

Morris tha se dronët “ulin ndjeshëm pragun për përdorimin e forcës, duke e bërë shumë më të lehtë për ushtritë të përdorin municione pa rrezik për trupat e tyre”.

“Për pasojë, është shkaktuar një numër i madh viktimash civile,” tha ajo për Al Jazeera.

Përhapja e dronëve është nxitur gjithashtu nga ndryshimet gjeopolitike, pasi qeveritë afrikane kërkojnë më shumë pavarësi ushtarake dhe i drejtohen furnizuesve të rinj që shesin armë pa kushte të rrepta.

Michael Spagat, kreu i departamentit të ekonomisë në Universitetin Royal Holloway në Londër, e sheh këtë prirje si të nxitur kryesisht nga arsye ekonomike.

“Blerja e dronëve është bërë një mënyrë e lirë për shtetet që të sigurojnë fuqi të madhe zjarrë. Ata kanë avantazhin shtesë që sulmuesit nuk kanë pse të shqetësohen për pilotët që mund të vriten,” tha Spagat për Al Jazeera. “Nuk është e nevojshme të investosh në trajtimin e njerëzve që mund të humbasësh.”

Ai shtoi gjithashtu se kjo prirje është ende në fazat e saj fillestare.

“Disa vende mund të jenë ende duke mësuar si t’i përdorin dronët e tyre dhe në një moment, do të dëgjojmë për grupe jo-shtetërore që përdorin dronë të fuqishëm,” paralajmëroi ai.

“Teknologjia është ende mjaft e avancuar, por nuk besoj se kjo do të zgjasë përgjithmonë,” shtoi ai.

Ndërsa raporti shqyrton kryesisht pasojat e përdorimit të dronëve në Afrikë, ai gjithashtu përmend furnizuesit kryesorë të këtyre armëve.

Turqia, Kina dhe Irani janë shfaqur si eksportuesit kryesorë, sipas raportit, dhe furnizojnë vende afrikane me një gamë të gjerë sistemesh dronësh.

Morris tha se roli i aktorëve si Turqia dhe Kina, të cilët janë të gatshëm të shesin dronë “me çmime të ulëta dhe me pak shqetësim për mënyrën se si do të përdoren”, ka bërë që këto armë të përhapen shpejt, veçanërisht te shtetet që luftojnë grupe të armatosura.

Cilat vende u hetuan?

Raporti identifikon gjashtë vende kryesore ku përdorimi i dronëve ka pasur ndikim veçanërisht vdekjeprurës:

• Sudani – Dronët janë përdorur gjerësisht në luftën civile të vazhdueshme të Sudanit, me sulme që kanë goditur tregje dhe zona të banuara.
• Somalia – Operacionet kundër al-Shabab kanë çuar në shumë viktima civile.
• Nigeria – Në dhjetor 2023, një sulm me dron vrau 85 persona në Kaduna gjatë një ceremonie fetare.
• Burkina Faso – Sulmet me dron kanë shkaktuar viktima të shumta civile në konfliktin që vazhdon prej vitit 2015.
• Mali – Rritja e sulmeve me dron ka rezultuar në shumë viktima civile.
• Etiopia – Qeveria etiopiane ka përdorur dronët në luftën kundër Frontit Çlirimtar të Popullit të Tigrayt (TPLF), duke goditur shpesh kampe refugjatësh dhe tregje.

Cilat kanë qenë disa nga sulmet më vdekjeprurëse?

Disa nga incidentet më tragjike të dokumentuara në raport përfshijnë:

• Nigeria, dhjetor 2023: Një sulm me dron goditi një turmë myslimanësh në Tudun Biri, duke vrarë 85 persona.
• Etiopia, 2022-2023: Një sulm në tetor 2022 në Oromia vrau të paktën 86 persona.
• Somalia, mars 2024: Dy sulme me dron në jug të Somalisë vranë të paktën 23 persona.
• Burkina Faso, gusht 2023: Një treg në fshatin Bouro u godit, duke vrarë të paktën 28 persona.
• Sudan, shtator 2023: Një sulm në tregun Goro në Khartoum vrau të paktën 46 persona.

A duhet të ketë më shumë kontroll mbi shitjen e dronëve?

Raporti thekson nevojën urgjente për rregullim më të rreptë të përdorimit të dronëve.

Në 10 vitet e fundit, numri i vendeve që operojnë dronë të armatosur është rritur nga 4 në 48.

Sipas raportit, tre marrëveshje kryesore ndërkombëtare për kontrollin e armëve përfshijnë eksportin e dronëve të armatosur, por të gjitha kanë “dobësi të mëdha”.

Morris dhe Spagat paralajmëruan se përdorimi i dronëve vetëm sa do të rritet më tej.

“Mendoj se përdorimi i dronëve do të rritet ndjeshëm dhe ndoshta do të përhapet te grupet jo-shtetërore,” tha Spagat. /Al Jazeera/