Shekullarizmi në hapësirat shqiptare

Tek elitat kulturore e politike shqiptare ekziston edhe një keqkuptim tjetër në lidhje me shekullarizmin, kur ky kuptohet ekskluzivisht si desakralizim i shoqërisë, si profanizim absolut i vlerave kulturore, shoqërore e politike, meqë që nga renesansa europiane, pra që kur filloi procesi i iluminizmit, religjioni është i panevojshëm dhe se është në zhdukjen e sipër, kurse me kohë vetëdijen religjioze do ta zëvendësoje vetëdija shkencore.

Senat FERATI, Kumanovë

Është mjaft indikative se çështja e shekullarizmit në hapësirat shqiptare është e trajtuar fare pak në mënyrë studimore, edhe pse kjo temë në qarqet intelektuale në shoqëritë perëndimore është kontekstualizuar në mënyrë konstante përgjatë dekadave të shekullit njëzetë dhe vazhdon aktualisht. Është po ashtu interesant fakti se te ne kjo dukuri shoqërore e politike në literaturën publicistike e në mediat audiovizuele më shpesh është trajtuar me emrin e laicizmit, si sinonim i shekullariznit, megjithëse ka dallime mes këtyre emërtimeve.

Në literaturën sociologjike e politike perëndimore bëhet dallimi mes shekullarizmit dhe laicizmit, ashtu që, përgjithësisht, me shekullarizëm nënkuptohet parimi i ndarjes së shtetit nga religjioni, por duke e toleruar religjionin në përmasa të kontrolluara në sferën publike e institucionale, kurse me laicizëm nënkuptohet varianti më fundamentalist i shekullarizimit, i cili kësisoj zbatohet vetëm në Francë. Shteti francez është i vetmi i cili ka bërë distinksion të qartë mes shekullarizmit dhe laicizmit, ku me shekullarizëm nënkuptojnë ndalimin e përzierjes së Kishës në politikë, kurse me laicizmin nënkuptojnë ndalesën absolute të veprimtarisë publike e politike të të gjitha bashkësive fetare pa dallim, kurse kjo domethënë ndalim i qartë i përdorimit të çfarëdo shenjash ose simbolesh religjioze në të gjitha institucionet publike nga të punësuarit në institucionet gjegjëse.

Problemi me këtë distinksion francez qëndron në atë se nuk bëhet dallimi mes ndalimit të simboleve fetare në institucione nga përdorimi privat i këtyre simboleve nga të punësuarit nëpër këto institucione, kjo ngaqë qëllimi i institucioneve publike/politike vërtet nuk është favorizimi ose praktikimi i ndonjë religjioni, por kjo sërish nuk duhet të nënkuptojë të mohohet e drejta private e individit për të bartur simbolet intime identifikuese si e drejtë bazike njerëzore për identifikim.

Përgjithësisht, varianti i shekullarizmit liberal zbatohet në SHBA, Angli e Gjermani, por jo vetëm, por edhe në shtetet dhe shoqëritë perëndimore e joperëndimore, kurse në hapësirat shqiptare ka oscilime mes këtyre dy varianteve gjatë implementimit të tyre praktik. Si shembull kemi Anglinë, ku mbreti njëkohësisht është edhe kryetar i Kishës Anglikane, kurse hixhabi u lejohet jo vetëm nxënësve e studenteve gjatë prezantimit nëpër ligjërata, por edhe policet e ushtrojnë këtë të drejtë gjatë shërbimit publik! Mësimi fetar është i lejuar nëpër shkolla në disa shtete europiane.

Në SHBA, si shembull tjetër, që identifikohet si shtet shekullar, betimi solemn gjatë pranimit të detyrës së presidentit të shtetit bëhet mbi Bibël; në secilën monedhë të dollarit shkruan “Ne besojmë në Zot” dhe ky tekst figuron edhe në hollin qendror të Kongresit (Capitol Hill) dhe në Gjykatën Kushtetuese! Në SHBA, si shenjë tolerance, ekzistojnë më shumë lloje të kishave se në çdo vend tjetër të Perëndimit. Amendamenti i parë i Kushtetutës së SHBA-së thotë: “Kongresi nuk do të miratojë asnjë ligj i cili do ta shpallte ndonjë religjion për zyrtar ose do ta ndalonte lirinë e veprimit të tij”.

Nga e lartpërmendura shihet qartë se detyra e shtetit shekullarist nuk është të drejtojë asnjë lloj të praktikës religjioze, por që t’ia garantojë religjionit lirinë e veprimit dhe zhvillimit, që të jetë neutral në çështjet botëkuptimore, duke mos favorizuar as deizmin as ateizmin. Konceptualisht, ekzistojnë dy koncepte të neutralitetit shtetëror: njëri është neutraliteti distancues (në Francë), ku religjioni është vendosur në sferën private-shoqërore, dhe neutraliteti publik (si në SHBA dhe Gjermani), ku religjioni ka qasje në institucionet publike – shkolla, spitale, polici etj.

Kosova dhe Shqipëria janë më të familjarizuara me shekullarizmin francez sesa me atë amerikan, kjo për shkak të përvojës së hidhur me periudhën komuniste të enverizmit, kur religjionet u ndaluan totalisht dhe nëpër gjitha institucionet u imponua ateizmi ideologjik. Ky shekullarizëm i deformuar arsyetohej me moton e Pashko Vasës se “feja e shqiptarit është shqiptaria”, qëndrim ky të cilin e promovuan të gjithë rilindasit tanë, por ata shqiptarinë nuk e menduan si ateizëm, por si shekullarizëm – ata nuk ishin kundër religjioni, por kundër pushtetit politik të tij. Këtë kuptimësi të keqkuptuar të shqiptarizmës enveriste edhe sot tentojnë ta imponojnë elitat tona kulturore e politike në Kosovë e Shqipëri, përkundër vullnetit të kundërt të shoqërisë shqiptare në të gjitha trojet shqiptare! Ajo që është më paradoksale është dukuria që, në emër të laicizmit, tentohet të luftohet religjioni në sferën publike, në emër të luftës kundër terrorizmit (si fushatë islamofobike europerëndimore), në emër të iluminizmit shoqëror, kinse religjionet monoteiste janë më të tejkaluara historikisht dhe se kinse vetëm e përçajnë shoqërinë shqiptare, edhe pse faktet historike flasin të kundërtën – se nëpër shekuj kemi kultivuar tolerancën ndërfetare, meqë kurrë nuk e kemi përjetuar Natën e Bartolomeut si gjermanët e francezët!

Tek elitat kulturore e politike shqiptare ekziston edhe një keqkuptim tjetër në lidhje me shekullarizmin, kur ky kuptohet ekskluzivisht si desakralizim i shoqërisë, si profanizim absolut i vlerave kulturore, shoqërore e politike, meqë që nga renesansa europiane, pra qëkur filloi procesi i iluminizmit, religjioni është i panevojshëm dhe se është në zhdukjen e sipër, kurse me kohë vetëdijen religjioze do ta zëvendësoje vetëdija shkencore. Sipas kësaj pikëpamjeje, për çështjet si eutanazia, manipulimi me embrionet njerëzore, ngjizja artificiale, aborti, të drejtat e LGBT-së e temat e ngjashme, për këto nuk duhet “të vendosin” bashkësitë fetare, por vetëm institucionet gjegjëse publike dhe ato politike! Por, realiteti i dekadave të fundit e demanton pikëpamjen e këtillë për rënien rapide të rolit shoqëror të religjionit. Përkundrazi, gjithnjë e më shumë ky po rikthehet në qendër të ngjarjeve të përditshme politike e shoqërore (Revolucioni Islam në Iran, Solidarnosti në Poloni, Al-Kaeda etj). Në të vërtetë, religjioni kurrë as nuk është zhdukur, por disa individëve intelektualë u është dukur “i padukshëm”. Inekzistent. Pra, jemi dëshmitarë të rilindjes dhe ripozicionimit të religjionit, të rikthimit të sakrales, të së shenjtës, të rikthimit të rolit të traditës si faktor koheziv shoqëror e politik (Gani Bobi). Kishte të drejtë Habermasi kur thoshte se është e pamundur që besimtarëve t’ua marrësh të drejtën t’i shprehin argumentet e tyre religjioze për çështjet publike derisa këta të jenë në pajtim me diskursin publik sundues, sepse, sipas historianit britanik Christopher Dawson, instinkti religjioz është pjesë e natyrës njerëzore dhe se religjioni është forca lëvizëse e historisë së civilizimeve njerëzore. Në pajtim me këtë, në frymën e lidhjes mes protestantizmit dhe etikës kapitaliste, që e ka theksuar Max Weber-i, është plotësisht e mundur që një drejtor i një kompanie prodhuese ose shërbyese ose një drejtor i ndonjë institucioni publik ose politik njëkohësisht të jetë edhe besimtar i devotshëm dhe produktiv.

Si përfundim mund të theksojmë se elitat politike e kulturore shekullariste shqiptare duhet t’ua mundësojnë besimtarëve, të krishterë ose muslimanë, që ta shprehin lirshëm vullnetin e tyre politik për të gjitha çështjet që i prekin këta e që pastaj ata të njëjtit janë të interesuar për shtetin shekullar pa paragjykime. Shtetet shqiptare duhet të jenë të interesuara për religjionet, për shkak të vlerave pozitive që bartin me vete, por edhe çdo religjion ose bashkësi fetare duhet të jetë e interesuar për  ekzistimin e shtetit shekullarist, shtetit neutral botëkuptimor, sepse vetëm shteti i këtillë shekullarist është garanci se secili religjion do t’i ketë të drejtat e njëjta dhe mundësitë e njëjta për veprim pa paternalizëm dhe pa majorizim.