Samiti i G20 në Afrikën e Jugut: Kush po merr pjesë dhe çfarë është në agjendë?

Udhëheqësit botërorë po mblidhen këtë fundjavë në Johanesburg, kryeqytetin ekonomik të Afrikës së Jugut, për samitin vjetor të liderëve të Grupit të 20 (G20) – të parin që mbahet ndonjëherë në një vend afrikan, mes një bojkotimi nga Shtetet e Bashkuara për shkak të pretendimeve të diskredituara gjerësisht se vendi mikpritës diskriminon të bardhët.

Rreth 42 shtete dhe institucione do të jenë të përfaqësuara në takimin që nis të shtunën, por SHBA-të, nën presidentin Donald Trump – i cili ka kritikuar ashpër qëndrimin e Afrikës së Jugut si vend pritës – do të mungojnë dukshëm.

Uashingtoni, një nga themeluesit e grupit, është në radhë të marrë presidencën rrotulluese nga Pretoria, ndërsa presidenti i Afrikës së Jugut, Cyril Ramaphosa, është zotuar që t’ia dorëzojë simbolikisht edhe një karrigeje bosh, nëse është e nevojshme.

Të enjten, Ramaphosa tha se SHBA-të janë kontaktuar në minutën e fundit për të rënë dakord për një lloj pjesëmarrjeje, por nuk dha hollësi. Megjithatë, vetëm disa orë më vonë, zëdhënësja e Shtëpisë së Bardhë, Karoline Leavitt, reagoi duke e akuzuar Ramaphosën se “flet pa mend,” duke theksuar se pozicioni i SHBA-ve nuk ka ndryshuar dhe se komentet e liderit të Afrikës së Jugut “nuk janë vlerësuar nga presidenti [Trump] apo ekipi i tij.”

Ajo megjithatë sinjalizoi se SHBA do të dërgojë një zyrtar për ceremoninë e dorëzimit të presidencës nga Afrika e Jugut. I ngarkuari me punë i SHBA në Afrikën e Jugut, Marc D. Dillard, mund të jetë zyrtari që do të marrë këtë përgjegjësi, megjithëse kjo ende nuk është konfirmuar.

Pavarësisht dramës mbi pjesëmarrjen amerikane, Johanesburgu ka qenë i mbushur me aktivitet gjithë javën në përgatitje të samitit, me punëtorë që pastrojnë dhe zbukurojnë qytetin e gjallë. Vetë Ramaphosa ngjalli befasi kur veshi rroba pune dhe doli të pastronte rrugët.

Lule shumëngjyrëshe dhe billboard-e të G20 zbukurojnë rrugët nga aeroporti ndërkombëtar OR Tambo drejt qytetit.

Të paktën 3.500 policë shtesë janë vendosur për të forcuar sigurinë për mysafirët e nivelit të lartë, ndërsa ushtria është vendosur në gatishmëri.

Megjithatë, disa qytetarë kanë kritikuar koston e lartë të ngjarjes, duke theksuar sfidat ekonomike të vendit. Janë paralajmëruar edhe disa protesta nga organizata që variojnë nga grupet e mbrojtjes së klimës deri te aktiviste të të drejtave të grave.

Çfarë është G20 dhe kur mbahet samiti?

G20 u themelua në vitin 1999 si një grupim ekonomik joformal i fuqive më të mëdha ekonomike të botës.

Por kriza ekonomike e vitit 2008 e nxori G20-n në qendër të vëmendjes: në një botë ku ekonomitë e mëdha të Jugut Global si Kina dhe India kishin rol gjithnjë e më të rëndësishëm, grupi G7 nuk ishte më i mjaftueshëm për të frenuar kolapsin financiar që po përhapej në kontinente të tëra.

Që atëherë, liderët e G20 janë takuar të paktën një herë në vit.

Grupi fillimisht përbëhej nga 19 shtete (Argjentina, Australia, Brazili, Kanadaja, Kina, Franca, Gjermania, India, Indonezia, Italia, Japonia, Koreja e Jugut, Meksika, Rusia, Arabia Saudite, Afrika e Jugut, Turqia, Mbretëria e Bashkuar dhe SHBA), plus Bashkimi Evropian si anëtari i 20-të. Që nga viti 2023, edhe Bashkimi Afrikan është anëtar. Së bashku, ata përfaqësojnë 85% të Prodhimit të Brendshëm Bruto botëror dhe dy të tretat e popullsisë së globit.

Përfaqësuesit e vendeve të G20 takohen gjatë gjithë vitit për të diskutuar çështjet më të rëndësishme. Por në nëntor, liderët mblidhen në samitin vjetor.

Samiti shënon kulmin e presidencës njëvjeçare të vendit pritës dhe zakonisht përfundon me një deklaratë jo-detyruesve të liderëve.

Afrika e Jugut ka mbajtur presidencën që nga nëntori i vitit 2024 dhe do t’ia dorëzojë SHBA-së më 30 nëntor 2025. Takimi i fundjavës do të zhvillohet për dy ditë, nga 22 nëntori, në Qendrën Ekspozuese Nasrec të Johanesburgut – qendra më e madhe e konventave në vend, me 150.000 metra katrorë.

Kush po merr pjesë?

Sipas zyrtarëve jugafrikanë, 42 vende dhe organizata kanë konfirmuar pjesëmarrjen.

Të paktën gjashtë krerë shtetesh nuk do të marrin pjesë, përfshirë SHBA-në, por vendet e tyre do të përfaqësohen me zyrtarë të nivelit të lartë. Ministri i Jashtëm Ronald Lamola e përshkroi këtë pjesëmarrje si një “sukses” për Afrikën e Jugut.

Disa nga emrat më të rëndësishëm që priten të marrin pjesë janë: kryeministri i Kinës Li Qiang, presidenti francez Emmanuel Macron, kryeministri indian Narendra Modi, kancelari gjerman Friedrich Merz, kryeministri britanik Keir Starmer, presidenti brazilian Lula da Silva, presidenti turk Recep Tayyip Erdogan, kryeministrja italiane Giorgia Meloni, kryeministrja japoneze Sanae Takaichi, kryeministri kanadez Mark Carney dhe kryeministri australian Anthony Albanese.

Do të jenë të pranishëm edhe kryetari i Komisionit të Bashkimit Afrikan Mahamoud Ali Youssouf, kryetari i Këshillit Evropian Antonio Costa, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen dhe sekretari i përgjithshëm i OKB-së Antonio Guterres.

Pse po bojkoton SHBA samitin?

Mungesa e Trump do të jetë më e dukshmja dhe ka rrezikuar të errësojë agjendën e samitit dhe të dëmtojë pozitën e Afrikës së Jugut.

Javën e kaluar, presidenti amerikan kritikoi ashpër udhëheqjen e G20 nga Afrika e Jugut dhe njoftoi se nuk do të marrë pjesë, duke përmendur pretendime për diskriminim ndaj pakicës së bardhë dhe duke pretenduar në mënyrë të pasaktë se po zhvillohet një “gjenocid” ndaj fermerëve të bardhë.

Trump ka bërë disa pretendime të pabazuara për “gjenocid” që prej rikthimit në Shtëpinë e Bardhë, pas miratimit të një ligji të ri për reformën e tokës në Afrikën e Jugut.

Në shkurt, administrata Trump ndërpreu ndihmën e huaj për vendin – një lëvizje që ekspertët thonë se rrezikon reagimin ndaj HIV-it në vend.

Në maj, gjatë një debati të ashpër në Shtëpinë e Bardhë, Ramaphosa i mohoi pretendimet për një “gjenocid të të bardhëve.”

Më 8 nëntor, Trump përsëriti pretendimet për “shkelje të të drejtave të njeriut” nga Afrika e Jugut dhe njoftoi se asnjë zyrtar amerikan nuk do të marrë pjesë në samit.

Ai shkroi:
“Është një turp i madh që G20 do të mbahet në Afrikën e Jugut. Asnjë zyrtar i qeverisë amerikane nuk do të marrë pjesë derisa këto shkelje të të drejtave të njeriut të ndalen. Me padurim pres ta pres samitin e G20 në Majami në 2026!”

Zyrtarët jugafrikanë kanë tentuar ta minimizojnë mungesën e SHBA-së, duke thënë se samiti do të vazhdojë normalisht dhe se bojkoti nuk do të ketë efekt real.

Kush tjetër nuk do të marrë pjesë?

• Presidenti argjentinas Javier Milei nuk do të marrë pjesë, por do të dërgojë ministrin e jashtëm Pablo Quirino.

• Presidenti kinez Xi Jinping ka anuluar pjesëmarrjen; Kina do të përfaqësohet nga kryeministri Li Qiang.

• Presidenti rus Vladimir Putin nuk do të marrë pjesë, për shkak të urdhërarrestit ndërkombëtar të ICC; Rusia do të përfaqësohet nga Maxim Oreshkin.

• Presidenti nigerian Bola Ahmed Tinubu anuloi udhëtimin pas rrëmbimit të 25 vajzave këtë javë në Nigeri.

• Presidentja meksikane Claudia Sheinbaum nuk do të marrë pjesë për shkak të angazhimeve të brendshme.

Çfarë është në agjendë?

Si vend pritës, Afrika e Jugut do të theksojë çështjet që prekin vendet e Jugut Global dhe do të kërkojë angazhime kolektive për:

• Zvogëlimin e pabarazive ekonomike

• Përforcimin e financimit të zhvillimit për vendet vulnerabël

• Rritjen e investimeve në reziliencën ndaj katastrofave klimatike

• Rritjen e financimeve klimatike nga vendet e pasura te ato më të varfra

• Ristrukturimin e borxhit për vendet në zhvillim

• Mbrojtjen e komuniteteve lokale përballë garës globale për mineralet kritike

Kjo është ngjarja më e madhe që Afrika e Jugut ka organizuar që nga Botërori 2010.

Ekspertët thonë se pavarësisht bojkotit të SHBA-së, agjenda e rëndësishme për Afrikën nuk do të devijohet.

Çfarë protestash janë planifikuar?

Janë paralajmëruar disa protesta në Johanesburg dhe qytete të tjera:

Protesta kundër femicidit

Organizata “Women for Change” ka bërë thirrje për mbyllje kombëtare të premten për të protestuar kundër dhunës ndaj grave. Gratë u ftuan të vishnin të zeza dhe të shtriheshin për 15 minuta në nder të viktimave.

Protesta për ndryshimet klimatike

Koalicioni “The Citizen” organizoi një samit alternativ duke e quajtur G20-n “samit për të pasurit”.

Protesta të pakicës së bardhë

Sindikata “Solidarity” do të protestojë kundër “margjinalizimit” të të bardhëve. Ata kanë vendosur billboard-e me mbishkrimin:
“Mirësevini në vendin më të rregulluar mbi baza racore në botë.”

Protesta kundër papunësisë

Grupi anti-imigracion “Operation Dudula” protestoi të premten kundër papunësisë dhe varfërisë – një nga problemet më të mprehta të vendit. /Al Jazeera/