Kolonizimi i Afrikës: Çfarë ndodhi në Konferencën e Berlinit 1884-1885?

Në fund të shekullit të 19-të, kombet evropiane filluan ta shihnin kontinentin afrikan si një burim të përhershëm për sektorët e tyre industrialë në zhvillim.

Më shumë sesa thjesht tregtia në vazhdim midis dy kontinenteve, që kishte zgjatur për dekada, evropianët dëshironin kontroll të drejtpërdrejtë mbi burimet natyrore të Afrikës. Përveç kësaj, këto vende synonin “zhvillimin dhe civilizimin e Afrikës”, sipas dokumenteve të asaj kohe.

Kështu filloi “Gara për Afrikën”, siç do të quhej më vonë. Britania e Madhe, Portugalia, Franca, Gjermania dhe Mbreti Leopold II i Belgjikës filluan të dërgonin eksplorues për të siguruar marrëveshje tregtare dhe sovraniteti me liderët vendas, duke blerë ose thjesht duke ngritur flamuj dhe duke pretenduar zona të mëdha territori të pasura me burime, nga vaji i palmës te goma.

Së shpejti, shpërthyen mosmarrëveshje midis fuqive evropiane se kush zotëronte çfarë. Për shembull, francezët u përplasën me britanikët për disa territore të Afrikës Perëndimore dhe gjithashtu me Mbretin Leopold për rajonet e Afrikës Qendrore.

Për të shmangur një konflikt të hapur midis këtyre fuqive rivale, të gjithë palët e interesuara ranë dakord të mblidheshin në Berlin, Gjermani, në vitet 1884-1885 për të vendosur rregulla të përbashkëta dhe për të menaxhuar procesin e kolonizimit.

Asnjë komb afrikan nuk u ftua dhe nuk u përfaqësua në konferencë.

Cili ishte qëllimi i Konferencës së Berlinit?

Në nëntor të vitit 1884, kancelari gjerman Otto von Bismarck mori përsipër thirrjen dhe organizimin e konferencës në Berlin, në Reich Chancellery, rezidenca e tij zyrtare në rrugën William nr. 77.

Për muaj të tërë para konferencës, zyrtarët francezë i kishin shprehur Bismarckut shqetësime mbi fitimet e Britanisë, veçanërisht kontrollin e saj mbi Egjiptin dhe Kanalin e Suezit. Edhe Gjermania kishte shqetësime mbi territoret në Kamerun, ku përplasej me britanikët.

Bisedimet e drejtuara nga Bismarck zgjatën nga 15 nëntor 1884 deri më 26 shkurt 1885. Në rendin e ditës ishin:

• Hartëzimi dhe ndarja e qartë e territoreve midis fuqive evropiane.
• Krijimi i zonave të tregtisë së lirë dhe lëvizjes së lirë, veçanërisht në pellgun e lumenjve Kongo dhe Niger.

Kush mori pjesë?

Në këtë mbledhje morën pjesë ambasadorë dhe diplomatë nga 14 vende.

Katër prej tyre – Franca, Gjermania, Britania dhe Portugalia – tashmë kontrollonin pjesën më të madhe të territoreve afrikane dhe për këtë arsye ishin aktorët kryesorë në konferencë.

Mbreti Leopold i Belgjikës gjithashtu dërgoi përfaqësues të tij për të siguruar njohjen e “Shoqatës Ndërkombëtare të Kongos”, një organizatë e krijuar për të vendosur kontrollin e tij personal mbi pellgun e Kongos.

Asnjë lider afrikan nuk ishte i pranishëm.
Një kërkesë nga Sulltani i Zanzibarit për të marrë pjesë u refuzua.

Përveç këtyre, në konferencë morën pjesë edhe nëntë vende të tjera, shumica e të cilave nuk morën asnjë territor pas përfundimit të saj. Këto ishin:

• Austro-Hungaria
• Danimarka
• Rusia
• Italia
• Suedi-Norvegji
• Spanja
• Holanda
• Perandoria Osmane (Turqia)
• Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA)

Cili ishte rezultati?

Pas më shumë se tre muajsh negociata, liderët evropianë nënshkruan dhe ratifikuan një Akt të Përgjithshëm me 38 nene, i cili ligjëroi dhe vulosi ndarjen e Afrikës.
SHBA-të nuk e nënshkruan traktatin, pasi në atë kohë politika e brendshme amerikane po anon më shumë drejt anti-imperializmit.

Kombet kolonizuese vizatuan një hartë të re të Afrikës, duke mbivendosur territoret e tyre mbi ato që tashmë ishin shtete vendase. Megjithatë, shumë nga kufijtë e sotëm do të përcaktoheshin pas konferencës, sidomos pas Luftës së Parë Botërore (1914-1918), kur Perandoritë Osmane dhe Gjermane ranë dhe humbën territoret e tyre.

Përveç kësaj, Aktet e Përgjithshme:
✔ Ndërkombëtarizuan tregtinë e lirë në pellgun e lumenjve Kongo dhe Niger.
✔ Njohën “Shoqatën Ndërkombëtare të Kongos” të Mbretit Leopold, e cila ishte kontroverse për shkak të statusit të saj si pronë private. Leopold pretendonte se po kryente punë humanitare, por në realitet, territori që ai kontrollonte – Shteti i Lirë i Kongos – u bë një nga zonat më të tmerrshme të kolonizimit, me qindra mijëra njerëz të detyruar të punonin në plantacione kauçuku dhe të ndëshkuar me prerje gjymtyrësh.
✔ Imponuan mbrojtjen e “fiseve vendase” dhe mirëqenien e tyre morale dhe materiale.
✔ Forcuan ndalimin e tregtisë së skllevërve, e cila ishte zyrtarisht e ndaluar që nga viti 1807/1808, por që ende vazhdonte ilegalisht.
✔ Deklaruan se thjesht vendosja e një flamuri mbi një territor nuk do të ishte më e mjaftueshme për ta pretenduar atë – për të pasur prona legjitime, duhej të kishte një “okupim efektiv”, pra krijimin e një administrate koloniale.

Kush “mori” cilat territore?

Ndarja përfundimtare e Afrikës nuk u vendos drejtpërdrejt në konferencë, por në marrëveshje të mëvonshme dypalëshe.
Dy vende afrikane shmangën kolonizimin:

• Liberia, e cila tashmë ishte e pavarur (nga SHBA).
• Etiopia, e cila u pushtua përkohësisht nga Italia, por e mbrojti pavarësinë e saj me sukses.

Kjo është një listë e fuqive koloniale dhe territoreve që ato pretenduan në fillim të shekullit të 20-të:

• Franca: Senegal, Mali, Burkina Faso, Mauritania, Gabon, Republika e Kongos, Çadi, Republika e Afrikës Qendrore, Xhibuti, Guinea, Bregu i Fildishtë, Benini, Nigeri, Tunizia, Algjeria, Maroku, Libia.
• Britania: Afrika e Jugut, Zimbabve, Botsvana, Kenia, Zambia, Malavi, Nigeria, Gana, Sudani, Egjipti, Somaliland.
• Portugalia: Mozambiku, Angola, Guinea-Bisau, Kepi i Gjelbër.
• Gjermania: Namibia, Tanzania, Ruanda, Burundi, Kameruni, Togo.
• Belgjika: Kongoja (Republika Demokratike e Kongos).
• Italia: Somalia, Eritrea.
• Spanja: Guinea Ekuatoriale.

Çfarë ndryshoi konferenca?

Historianët argumentojnë se Konferenca e Berlinit nuk e nisi kolonizimin, por e përshpejtoi atë.

• Para konferencës, vetëm 20% e Afrikës ishte e kolonizuar (kryesisht zonat bregdetare).
• Pesë vjet më vonë (1890), rreth 90% e kontinentit ishte pushtuar, përfshirë shtetet e brendshme.

Evropianët shpesh shkelnin kufijtë kulturorë dhe etnikë të popullsive afrikane, duke krijuar koloni artificiale, ku grupe me gjuhë dhe tradita të ndryshme detyroheshin të jetonin bashkë, shpesh duke nxitur konflikte të brendshme.

Disa studiues, si Jack Paine, argumentojnë se konferenca vetë nuk ishte aq e rëndësishme, sepse harta e Afrikës ishte tashmë e përgatitur nga ekspeditat evropiane të mëparshme, dhe shumë kufij të sotëm u vendosën shumë më vonë.

Por shumica e ekspertëve bien dakord se kolonizimi pati një ndikim të thellë në të ardhmen e kontinentit, duke krijuar pasoja gjeopolitike që ndihen edhe sot.

• Pasuritë natyrore u plaçkitën
• Kultura dhe rezistenca u shtypën
• Pavarësia e vendeve afrikane erdhi mes kaosit dhe luftërave civile

Trashëgimia e kolonializmit

• 1950-1970: Vendet afrikane fituan pavarësinë, por ndërtimi i shteteve të qëndrueshme ishte i vështirë për shkak të trashëgimisë koloniale.
• Luftëra civile shpërthyen në shumë vende si Nigeria dhe Gana, ku grupe të ndryshme detyroheshin të bashkëjetonin për herë të parë.
• Regjimet ushtarake morën pushtetin në shumë vende, duke penguar zhvillimin politik dhe ekonomik.

Disa vende, si Mali dhe Burkina Faso, sot janë kthyer kundër Francës, duke e akuzuar atë për neo-kolonializëm dhe ndërhyrje politike.

Siç tha Julius Nyerere, ish-presidenti i Tanzanisë:
🗣️ “Ne kemi ‘shtete artificiale’ të krijuara në Konferencën e Berlinit në 1884, dhe sot po përpiqemi t’i shndërrojmë ato në kombe të qëndrueshme… Ne jemi në rrezik të bëhemi kontinenti më i fragmentuar në botë.”

/Al Jazeera/