Cila është ideologjia e ekstremit të djathtë izraelit?

Që nga zgjedhjet e fundit legjislative, në nëntor 2022, qeveria izraelite ka qenë më e djathta në historinë e vendit. Kryeministri Benjamin Netanyahu, i cili i përket, Likoud, partisë klasike të krahut të djathtë, në fakt ishte në gjendje të kthehej në pushtet falë një koalicioni me disa parti që janë të ekstremit të djathtë. I ngatërruar në raste të ndryshme korrupsioni, Netanyahu në një farë mënyre ia detyron mbijetesën e tij politike këtyre partive me të cilat ai ra dakord të qeverisë. Midis tyre, dy figura veçanërisht të diskutueshme morën portofolet kyçe: Bezalel Smotrich, që trashëgoi Ministrinë e Financave dhe Itamar Ben-Gvir, atë të Sigurisë Kombëtare.

Ekstremistët e dhunshëm në qeveri

Në këtë koalicion, krahas partive ultraortodokse Shas (Shas) dhe Judazimi i Torës së Bashkuar (Judaïsme unifié de la Torah), të cilët bëjnë fushatë veçanërisht për përjashtimin total nga shërbimi ushtarak për studentët e shkollave fetare, Smotrich dhe Ben-Gvir janë përfaqësues të asaj që ne e quajtëm Sionizëm fetar. Homofobik, seksist dhe racist, të dy janë në favor të aneksimit të të gjithë Palestinës, nga Gaza në Bregun Perëndimor përmes Jeruzalemit Lindor, dhe krijimit të një shteti teokratik tërësisht që i nënshtrohet ligjit hebre.

Bezalel Smotrich, lideri i partisë Kombëtare-Religjioze–Sionizmi Fetar(ose afdal-Religious Zionism), kishte deklaruar në mënyrë të veçantë, pak para sulmit terrorist të 7 tetorit, se “Hamasi është shansi ynë” – duke konsideruar se një forcimi i entitetit radikal islamik do të dëmtonte çdo proces paqeje, dhe prandaj do të pengonte mirëkuptimin dhe organizimin e palestinezëve me synimin për formimin e një shteti. Itamar Ben-Gvir është figura paradigmatike e asaj që filozofia dhe sociologia franko-izraelite Eva Illouz e quan “fashizëm hebre”.

I penguar të bënte shërbimin e tij ushtarak sepse konsiderohej tepër radikal, Ben-Gvir i përkiste lëvizjes Kach, të quajtur sipas partisë së themeluar nga rabini ultra-nacionalist amerikan. Meir Kahane, i cili, gradualisht konsideruar si terrorist, u ndalua në vitin 1994. Një nga heronjtë e Ministrit të Sigurisë Kombëtare është Baruch Goldstein: një kolon izraelit nga komuniteti ultra-ortodoks amerikan, i cili, në të njëjtin vit 1994, vrau 29 palestinezë myslimanë që luteshin në Shpellën e Patriarkëve në Hebron (Massacre d’Hébron (1994)), në një akt të terrorizmit fanatik. Itamar Ben-Gvir thotë gjithashtu se ai e admiron, Ygal Amirin, një sionist radikal që vrau Yitzhak Rabin, kryeministrin që punoi në Marrëveshjet e Oslos të vitit 1993, të cilat supozohej të nisnin një proces paqeje me palestinezët.

Origjina e Sionizmit fetar

Sionizmi fetar i pretenduar nga dy ministrat është një ideologji e vjetër. Historikisht, sionizmi, i cili mbron krijimin e një shtëpie kombëtare hebreje në Izrael, është një lëvizje e promovuar më tepër nga aktivistë të cilët, ashtu si themeluesi dhe teoricieni historik i saj Theodor Herzl (1860-1904), nuk ishin domosdoshmërisht fetarë dhe mund të kishin lidhje me socializmin ose klasën punëtore. Qarqet ortodokse, në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, patën një pikëpamje të zbehtë për idenë e veprimit sipas rrjedhës së natyrshme të gjërave, të precipitimit të një historie që duhet të jetë vetëm çështje vullneti, hyjnore, me një pikëpamje për ta bërë popullin hebre një popull si çdo tjetër, i pajisur edhe me një shtet me ligje profane.

Por një mendimtar i madh kontribuoi në ndryshimin e këndvështrimit të shumë njerëzve fetarë: Rabini Abraham Yitzhak Ha Cohen Kook (1865-1935), i njohur si “Rav Kook”. Me origjinë nga Lituania, ai mbërriti në Palestinë në vitin 1904, vitin e vdekjes së Herzl, një njeri të cilin e krahasoi, gjatë eulogjisë së tij funerale, me “para-Mesia”. Në fakt, sionistët, edhe socialistët apo ateistët, edhe kundër vullnetit të tyre, janë në sytë e tij bartës të një shprese të madhe. Duke mbrojtur kthimin e hebrenjve në Tokën e Shenjtë, ata mund të lehtësonin ardhjen e Mesisë dhe fundin e kohërave. Një pikëpamje e zhvilluar në shkollën e tij talmudike, yeshiva Merkaz HaRav, e cila përfundimisht do të bashkojë gjithnjë e më shumë ortodoksë ndaj Sionizmit dhe idesë se rindërtimi i tokës së Izraelit, nga Mesdheu në Jordan, do të përshpejtojë shpengimin e madh – dhe kjo, prandaj, përpara Shoahut.

Mësimi i Rav Kook, i përjetësuar nga djali i tij, do të fitonte popullaritet të mëtejshëm pas Holokaustit dhe krijimit të Izraelit, duke i shtyrë sionistët fetarë të shohin çdo përparim për fatin e hebrenjve si një shenjë hyjnore – që përfshijnë Deklarata e Balfourit të vitit 1917 ose Konferenca e San Remos në 1920 (gjatë së cilës fuqitë e mëdha ranë dakord për krijimin e një shtëpie hebreje në Palestinë), krijimin e shtetit të Izraelit ose fitoret ushtarake të 1967 ose 1973. Edhe nëse udhëheqësit e parë izraelitë, që nga viti 1948, kishin pikëpamje mjaft progresive, universaliste dhe laike, sionizmi fetar do të vazhdojë rrugën e tij, duke shërbyer gradualisht si një ideologji mbështetjeje për ata që janë në favor të kolonizimit të territoreve të pushtuara, të fituara nga Izraeli në veçanti pas Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967.

Lojërat e aleancës me të djathtën

Megjithatë, projektet fetare mesianike u minuan me nënshkrimin e traktatit të paqes me Egjiptin në vitin 1979. Këto, duke parashikuar rikthimin e shkretëtirës së Sinait, duke përfshirë kolonitë, pengojnë kushtetutën e Izraelit të Madh të dëshiruar nga sionistët fetarë, të cilët ndonjëherë lënë zemërimin e tyre të shpërthejë. Ishte veçanërisht që nga ky moment që lëvizja Kach mori vrull dhe përpjekjet për sulme kundër palestinezëve u shumuan, deri në vrasjen e Goldstein në Hebron dhe ndalimin e Kach nga qeveria e Rabinit në 1994.

Kjo nuk do të pengojë që aleancat politike të partive të ndryshme me sionistët fetarë të vazhdojnë, veçanërisht në të djathtë, me mbështetjen që Menahem Begin, kryeministër nga viti 1977 deri në 1983 dhe bashkëthemelues i Likud, formacioni aktual i Netanyahut. Menachem Begin është një ndjekës i atij që quhet Sionizëm revizionist, i lidhur gjithashtu me Izraelin e Madh, antisocialist dhe i dhënë në lartësimin e ushtrisë.

Pavarësisht disa dallimeve të vogla të mendimeve në varësi të rrymave – disa revizionistë, si Avigdor Liberman (ish Likud) sot, nuk mbrojnë përjashtimin nga shërbimi ushtarak për studentët ortodoksë dhe janë për një zgjidhje me dy shtete etnikisht homogjene – idetë e djathta ekstreme izraelite u përhapën gradualisht në të gjithë shoqërinë dhe u mbështetën në mënyrë të dukshme, që nga vitet 1970 dhe krijimi i Likud në 1973, nga disa mbështetës të së djathtës klasike.

Me përhapjen e ideologjisë së tyre, partitë fetare sioniste humbën gradualisht terrenin elektoral, duke marrë pjesë në qeveri të ndryshme koalicioni përpara se t’i bashkoheshin opozitës në fillim të viteve 2000, gjatë qeverisjes së Ariel Sharon (ende Likud), kryeministër nga viti 2001 deri në 2006, për një mosmarrëveshje mbi planin e shkëputjes nga Rripi i Gazës i ndërmarrë nga ky i fundit në vitin 2005.

Ekstremistët në pushtet edhe nesër?

Rikthimi i këtyre lëvizjeve në vitet e fundit është po aq rezultat i manovrave të Benjamin Netanyahu për të qëndruar në pushtet, aq edhe i acarimit të shoqërisë izraelite në lidhje me rastet e korrupsionit që prek klasën politike, apo banalizimit të ideve të së djathtës ekstreme. Një banalizimi i lehtësuar padyshim nga mbulimi mediatik që gëzon një figurë karizmatike si Itamar Ben-Gvir, i cili ka marrë përsipër të demonizojë sadopak imazhin e tij dhe mbështetja e kësaj ideologjie mesianike nga Donald Trump dhe lëvizja ungjillore amerikane. Mbështetje nga skajet më ekstreme të së djathtës amerikane për supremacistët hebrenj dhe për një të djathtë ekstreme aq specifike në planet e saj, e cila të kujton idenë e zhvilluar nga sociologu Ugo Palheta për një “fashizëm të ri ndërkombëtar”.

Para masakrës së kryer nga Hamasi më 7 tetor, Izraeli i krahut të djathtë po përjetonte një situatë paradoksale: nga njëra anë, ekzistonte përshtypja e një qeverie triumfuese, me një çështje palestineze që mund të dukej më pak e rëndësishme, e peshuar në bazë të marrëveshjeve të Abrahami dhe normalizimi i marrëdhënieve me disa vende arabe, të cilat në fakt po largoheshin nga mbështetja për Palestinën, si Maroku, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe, në fund, Arabia Saudite. Nga ana tjetër, koalicioni dukej prej disa muajsh se ishte dobësuar nga mospopullariteti i projektit të reformës qeveritare të Gjykatës së Lartë (vendimet e së cilës, nëse miratoheshin, mund të anuloheshin me vendim të Kuvendit) dhe goditjet që ato i çojnë demokracisë.

E ardhmja politike e këtyre grupeve të ekstremit të djathtë është një enigmë. Çfarë efekti do të ketë lufta midis Izraelit dhe Hamasit në ndikimin politik të ekstremistëve fetarë? A do të jetë Netanyahu i vetmi lider përgjegjës për dështimin e shërbimeve të inteligjencës, apo izraelitët do t’i lidhin aleatët e tij radikalë me zemërimin e tyre? Tani për tani, uniteti kombëtar ka përparësi. Por urrejtja kundër Hamasit, anëtarët e të cilit janë përshkruar si “kafshë njerëzore” nga Yoav Galant, ministri aktual i Mbrojtjes, nuk është gati të shuhet dhe mund të favorizojë mbajtjen e fanatikëve fetarë në pushtet.

Në çdo rast, provokimet e Itamar Ben-Gvir për të shkuar në xhaminë ‘Al-Aqsa’ (“vendi i tretë më i shenjtë në islam”) si dhe të gjitha thirrjet për të intensifikuar kolonizimin e territoreve palestineze, apo edhe bekimin e financimit të Hamasit nga Katari, sigurisht që do të ketë nga izraelitët, e djathta ekstreme, agjenti i frytshëm i islamistëve palestinezë. Për të thënë të vërtetën, është e vështirë të imagjinohet se si një zgjidhje për krizën aktuale mund të shihte dritën e ditës me fanatikë të tillë në krye, të cilët në fund të fundit nuk janë asgjë tjetër veçse trashëgimtarët e vetë njerëzve që, si vrasësi i Yitzhak Rabin tridhjetë parë, që historikisht shkaktoi dështimin e të gjitha proceseve të paqes.