A mund ta fuqizojë kontinentin Banka e re Afrikane e Energjisë duke mbrojtur planetin?

Një grup shtetesh afrikane pritet të lançojë një bankë për financimin e projekteve të naftës dhe gazit, në një kohë kur institucionet perëndimore po tregojnë një hezitim në rritje për të investuar më tej në lëndët djegëse fosile.

Banka e shumëplanifikuar, e quajtur “Banka Afrikane e Energjisë”, e cila pritet të nisë së shpejti, u shpall qershorin e kaluar si një nismë e përbashkët e Bankës Afrikane të Eksport-Importit (Afreximbank) dhe Organizatës së Prodhuesve të Naftës të Afrikës (APPO) – një grup prej 18 shtetesh eksportuese të naftës.

Banka synon të nxisë rritjen ekonomike duke përmirësuar furnizimin me energji në Afrikë. Themeluesit e saj e shohin atë si një shpëtim për një kontinent të pasur me burime natyrore, por ku miliona njerëz ende nuk kanë akses në energji elektrike.

Megjithatë, aktivistët e klimës kanë vënë në dyshim logjikën e mbështetjes së mëtejshme në lëndët djegëse fosile.

Për më tepër, projektet e naftës dhe gazit që ndërtohen sot kanë një probabilitet të lartë të shndërrimit në “aktiva të bllokuara”, duke sjellë borxhe të kushtueshme për ekonomitë afrikane në të ardhmen, ndërsa bota po kalon drejt alternativave me pak karbon.

Për të përmbushur nevojat reale të afrikanëve për energji, duke mbrojtur njëkohësisht planetin, ekspertët thonë se duhet gjetur një ekuilibër.

Midis dy zjarreve

Sipas Marrëveshjes së Parisit të vitit 2015, qindra shtete u zotuan të mbajnë temperaturat globale nën 2 gradë Celsius mbi nivelet para-industriale. Që atëherë, qeveritë dhe kompanitë – përfshirë ato në Afrikë – janë përballur me presion të shtuar për të reduktuar varësinë nga lëndët djegëse fosile.

Banka Botërore ndaloi financimin e nxjerrjes së naftës dhe gazit në vitin 2019. Në vitin 2022, kompania Shell pezulloi eksplorimin detar jashtë brigjeve të Afrikës së Jugut, pasi një Gjykatë e Lartë urdhëroi ndërprerjen e punës pas sfidave ligjore të suksesshme nga aktivistët mjedisorë.

Në atë kohë, Happy Khambule, një aktivist i lartë i Greenpeace Africa, deklaroi: “Duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për të zhdukur trashëgiminë shkatërrimtare koloniale të shfrytëzimit të burimeve, deri sa të jetojmë në një botë ku njerëzit dhe planeti janë më të rëndësishëm se fitimet e kompanive të naftës dhe gazit.”

Nga ana tjetër, Omar Farouk Ibrahim, sekretari i përgjithshëm i APPO-s, ka theksuar “nevojën për të gjetur ekuilibrin e duhur midis detyrimeve për të frenuar ndryshimet klimatike dhe nevojës për të shmangur trazirat sociale që mund të shkaktohen nga kushtet e vështira ekonomike dhe financiare në Afrikë.”

Në të vërtetë, nevojat energjetike të Afrikës janë të mëdha.

Numri i afrikanëve në Afrikën nën-Sahariane pa akses në energji elektrike është rritur vitet e fundit. Me rritjen e popullsisë që ka tejkaluar furnizimin e ri me energji në vitin 2023, 600 milionë njerëz (43 për qind e kontinentit) mbetën në errësirë, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë.

Ndërsa vlerësimet ndryshojnë, furnizimi me energji elektrike do të duhej të rritej pesëfish për të mbështetur aktivitetin industrial në shkallë të gjerë dhe për të ndihmuar në nxjerrjen nga varfëria të shumicës së afrikanëve – një e treta e të cilëve jetojnë me më pak se 1.90 dollarë në ditë.

Në bazë të konsumit për frymë, Afrika ka nivelin më të ulët të përdorimit të energjisë moderne në botë. Në një nivel të përgjithshëm ekonomik, ajo gjithashtu mbetet prapa. Globalisht, prodhimi industrial përbën 42.2 për qind të konsumit total të energjisë, ndërsa në Afrikë kjo shifër është vetëm 16.8 për qind.

Drejtuesi i APPO-së, Ibrahim, thotë se Banka Afrikane e Energjisë është rezultat i “braktisjes së hidrokarbureve nga vendet perëndimore”, duke bërë që “udhëheqësit e kontinentit të mos kenë zgjidhje tjetër veçse të kërkojnë brenda për të siguruar fondet e nevojshme për të mbajtur dhe zhvilluar industrinë [e energjisë]”.

Banka Afrikane e Energjisë do të ketë selinë në Abuja, kryeqytetin e Nigerisë.

Më 11 shkurt, ministri nigerian i Shtetit për Burimet e Naftës, Heineken Lokpobiri, u tha gazetarëve se “ndërtesa është gati dhe po vendosim vetëm prekjet e fundit; deri në fund të këtij tremujori [fund të marsit], kjo bankë do të nisë funksionimin e saj”.

Shtetet e përfshira në Bankën Afrikane të Energjisë përfshijnë Nigerinë, Angolën dhe Libinë, ndër të tjera. Projektet e planifikuara pritet të variojnë nga eksplorimi detar i naftës deri te ndërtimi i centraleve të reja të gazit natyror.

Çdo shtet ka premtuar të kontribuojë me 83 milionë dollarë, me synimin për të mbledhur një total prej 1.5 miliardë dollarësh. Kjo shumë do të plotësohet nga 14 miliardë dollarë të siguruar nga Afreximbank, një organizatë krediti tregtare.

Gjatë pesë viteve të ardhshme, Lokpobiri tha se Banka Afrikane e Energjisë shpreson të sigurojë 120 miliardë dollarë në aktive. Financime shtesë pritet të vijnë nga fondet sovrane të pasurisë, tregtarët e mallrave dhe bankat ndërkombëtare të interesuara për të marrë pjesë me kapital.

Konteksti afrikan është ‘ndryshe’

Shumë liderë afrikanë e pranojnë nevojën për zhvillim të shpejtë industrial dhe kundërshtojnë kufizimet nga financuesit perëndimorë, rregullat e të cilëve po i pengojnë gjithnjë e më shumë projektet e energjisë tradicionale.

Arkebe Oqubay, një ish-këshilltar i kryeministrit të Etiopisë, Abiy Ahmed, këmbëngul se “konteksti afrikan është krejtësisht i ndryshëm nga pjesa tjetër e botës, sepse burimet e tij ekonomike ende nuk janë zhvilluar plotësisht. Në të njëjtën kohë, Afrika ka kontribuar në një shkallë minimale në ndryshimet klimatike”.

Afrika është përgjegjëse vetëm për 4 për qind të emetimeve globale të karbonit dhe edhe më pak në aspektin historik. Megjithatë, ajo vuan në mënyrë disproporcionale nga efektet e fenomeneve ekstreme të motit.

“Detyrimi moral për të ulur emetimet nuk është aq i pranishëm në Afrikë,” tha Oqubay.

Ai i tha Al Jazeera-s se “[këto] janë vende në një fazë zhvillimi ku nuk mund të kalojnë papritur në tranzicionin e gjelbër… Nuk mund të thuhet thjesht që financimi është ndalur dhe se ato nuk mund të angazhohen në naftë dhe gaz”.

Dhoma Afrikane e Energjisë, një grup lobimi, ka argumentuar gjithashtu se Afrika ka një “të drejtë sovrane” për të zhvilluar burimet e saj natyrore, të cilat, sipas grupit, përfshijnë 125 miliardë fuçi nafte dhe 620 trilion metra kub gaz natyror.

“Derisa financimi për [energjinë e rinovueshme] të bëhet më i disponueshëm, vendet afrikane kanë të drejtën të zgjerojnë kapacitetet e tyre në naftë dhe gaz… dhe komuniteti ndërkombëtar nuk ka të drejtë të thotë se nuk mund ta bëjmë këtë,” tha Oqubay.

“Por, për të qenë të qartë, lëndët djegëse fosile nuk janë e ardhmja,” përfundoi ai.

Potencial i madh për energjinë e rinovueshme

Mungesat e energjisë në Afrikë janë një “pengesë për zhvillimin”, tha Fadhel Kaboub, profesor i asociuar i ekonomisë në Universitetin Denison në Shtetet e Bashkuara. Sektori i dobët energjetik i Afrikës kufizon prodhimin e plehrave, çelikut dhe çimentos – elementë kyç të zhvillimit ekonomik.

Pamundësia e kontinentit për t’u industrializuar ka përkeqësuar ndarjen globale të rritjes ekonomike.

Nga viti 2014 deri në 2024, prodhimi i brendshëm bruto (PBB) për frymë në Afrikën nën-Sahariane ka rënë me më shumë se 10 për qind (nga 1,936 dollarë në 1,700 dollarë). Gjatë të njëjtës periudhë, PBB-ja globale për frymë është rritur me 15 për qind.

“Për të ngjitur shkallët e zhvillimit, kontinenti ka nevojë për më shumë energji,” tha Kaboub. “Por mënyra më e mirë për ta arritur këtë nuk është duke dyfishuar investimet në lëndët djegëse fosile. Dhe rritja e eksporteve të naftës dhe gazit si qëllim në vetvete është ajo që po promovon Afreximbank.”

Në vend të kësaj, ai beson se Afrika duhet të shfrytëzojë infrastrukturën e saj ekzistuese të lëndëve djegëse fosile për të zhvilluar potencialin e saj të madh për energjinë e rinovueshme. Afrika është e pasur me burime diellore, të erës dhe gjeotermale, si dhe me mineralet kritike të nevojshme për teknologjitë e gjelbra.

Sipas Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë e Rinovueshme, potenciali i Afrikës për të gjeneruar energji të rinovueshme nga teknologjitë ekzistuese, duke marrë parasysh kostot aktuale, është 1,000 herë më i madh se kërkesa e parashikuar për energji elektrike në vitin 2040.

“Sigurisht, ka pengesa për realizimin e kapaciteteve të Afrikës për energjinë e rinovueshme. Por kostoja nuk është një prej tyre,” tha Kaboub, duke iu referuar raporteve që tregojnë se shumica e projekteve të reja të erës dhe diellit janë më të lira për t’u operuar sesa projektet e bazuara në lëndët djegëse fosile.

Në vend të kësaj, ai argumenton se “borxhi është faktori kryesor që pengon ndryshimin e kursit”.

Pothuajse 60 për qind e vendeve në Afrikën nën-Sahariane janë në krizë borxhi, sipas Bankës Botërore. “Për prodhuesit e naftës në kontinent, aktiviteti ekonomik kryesisht konsiston në eksportimin e lëndëve djegëse fosile për të qëndruar në krye të pagesave të borxhit,” tha Kaboub.

Ai sugjeroi se, duke siguruar naftë dhe gaz për proceset industriale të vendeve të tjera, qeveritë afrikane janë të përfshira në një “kurth ekonomik”.

“Rritja industriale kërkon ekonomi shkalle [kursime të kostos që vijnë nga nivelet e larta të prodhimit],” tha Kaboub. “Afrika ka nevojë për plane rajonale zhvillimi, ku burimet kombëtare të plotësohen dhe të ndërtohen në nivel ndërkombëtar… ajo nuk ka nevojë për më shumë projekte të izoluara të naftës dhe gazit.”

Sipas tij, bankat e zhvillimit nuk po paraqesin një vizion ekonomik afatgjatë për kontinentin. “Dhe revolucioni i gjelbër industrial, ku energjitë e rinovueshme fuqizojnë prodhimin vendas, mund të jetë ajo strategji,” tha ai.

“Ose mund të vazhdojmë të fokusohemi te eksporti i lëndëve të para dhe të mbetemi të bllokuar në kurthin e burimeve natyrore.” /Al Jazeera/