Hegjemonia okulte e plutokracisë: Shënime për shekullarizimin

Ferid MUHIQ, Shkup 

Shënimi i parë:

“Bota mbeti. Edhe qielli dhe Toka. Në qiell – Zoti. Në Tokë – mbreti. Vetëm njeriu u zhduk. Si nga qielli, ashtu edhe nga Toka.”

Shënimi i dytë:

Fjala sekular, etimologjikisht, vjen nga termi latin saeculum, i cili ka një gamë kuptimesh: si sinonim i shekullit/jetës (p.sh. “gjithë shekullin e tij” – “gjithë jetën e tij”); “një brez”; “një shekull”. Në traditën e krishterimit, ky term i referohet botës të papërsosur, materiale, kalimtare dhe të ndryshueshme, botës ku njerëzit jetojnë në kundërshtim me botën e përsosur, ezoterike, të përjetshme dhe të pandryshueshme. Kjo është theksuar në edicionin e parë të Enciklopedisë Britannica, e cila sekularen e përkufizon si “atë që është temporale, kalimtare, në kundërshtim me ekleziastiken si e përhershme dhe e fiksuar”. Termi sekularizëm u përdor për herë të parë nga mendimtari anglez Xhorxh Holjouk (George Holyoake) në vitin 1851, si emërtim i një filozofie joreligjioze, qytetare dhe të bazuar në etikë, e cila ateizmin nuk e trajton në konotacion negativ.

Shënimi i tretë:

Kundërthëniet inherente të shekullarizmit si një kornizë ideologjike dhe politike e detyrueshme të një shoqërie shprehen më qartë në formën e tij më të pastër dhe më radikale: në laicizëm. I formuluar dhe zbatuar me më shumë rigorozitet në Francë, laicizmi (Laïcité) është rezultat i një historie të gjatë me marrëdhënie turbulente mes kishës dhe shtetit në këtë vend. Në Mesjetën e Hershme, fuqia e Kishës Katolike, e udhëhequr nga Papa si autoritet i pazëvendësueshëm për shtetet e Europës Perëndimore, u minua për herë të parë gjatë shekullit të 14-të, me Reformën, aty ku Papa më pak e priste – në Francë. Pikërisht aty, mbreti i atëhershëm i Francës, Filipi IV, pa kurrfarë paralajmërimi, e shfuqizoi të drejtën e deriatëhershme të Papës për të ndërhyrë në çështjet e brendshme të mbretërisë. Ai e institucionalizoi zyrtarisht autonominë e shtetit, edhe pse e përfshiu pjesërisht edhe establishmentin ekleziastik, ndërsa e theksoi qartë se, sipas urdhrit të tij, juridiksioni shtetëror nuk njeh asnjë instancë më të lartë juridike.

Në Francë, me ligjin e vitit 1905, në nenin 2 theksohet se “Republika as nuk i njeh, as nuk i shfrytëzon, e as nuk përfshin ndonjë kult”, megjithëse njëkohësisht garanton lirinë e çdo kulti për aq kohë sa ai nuk e cenon rendin dhe paqen publike. Në të njëjtën kohë, shteti i shfuqizoi të gjitha të drejtat e veçanta të institucioneve dhe komuniteteve fetare, duke e kufizuar  rreptësisht fenë në “fushën e subjektivitetit personal dhe privat”. Paskëtaj njihen vetëm qytetarët,  pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare, racore, etnike ose çdo lloj tjetër. Edhe pse u formulua në përputhje me idealin e Iluminizmit – që të gjithë njerëzit të jenë të barabartë para ligjit me njohjen e dallimeve në aftësitë e tyre individuale – ky ligj, ashtu si i gjithë Iluminizmi, e ruajti një paragjykim thelbësor, duke inauguruar një pabarazi juridike thelbësore: ai u bazua në bindjen se e ardhmja e njerëzimit varet nga emancipimi i suksesshëm nga feja. Me përjashtimin e plotë të fesë nga të gjitha fushat e jetës shoqërore, zbatimi rigoroz i konceptit të laicizmit (laïcism) shkaktoi humbje të mëdha për identitetin kulturor të Francës, ndërsa kur u adoptua plotësisht në fazën e parë të socializmit, shkaktoi kataklizma kulturore në shumë vende të botës.

Franca edhe sot është Republikë, por pikërisht për shkak të laicizmit është tronditur e fuqishëm nga brenda me kritika të ashpra dhe kundëthënie serioze. Publiku është i ndarë mes mbështetësve të një versioni strikt të laicizmit (laïcité), si kundërshtim ndaj vullnetit të përgjithshëm për të drejtën e ekzistencës publike të vullneteve të veçanta, nga njëra anë, dhe mbështetësve të një versioni të hapur të laicizmit (laïcité ouverte) – si liberalët ashtu edhe libertarianët – të cilët përpiqen të përshtaten me realitetin multietnik dhe multireligjioz të një numri të madh të popullsisë imigrante, e cila përbën një përqindje të lartë të qytetarëve të Francës moderne, veçanërisht pas ligjit kontrovers dhe të kundërshtuar ashpër të vitit 2004, i cili ndalon mbajtjen e hixhabit/burkës në vendet publike.

Shënimi i katërt:

Si kërkesë eksplicite për ndarjen e fesë nga shteti dhe nga sfera e rregullimit të marrëdhënieve shoqërore, shekullarizmi ka shkaktuar reagime të fuqishme në mendimin politik islamik, të cilat me intensitet të pandryshuar vazhdojnë edhe sot. Motivi kryesor qëndron në natyrën e paqartë dhe karakterin ambigjen të këtij koncepti. Në shoqërinë islame, shekullarizmi sjell një konotacion negativ të theksuar me kërkesën e tij eksplicite për ta hequr jashtë ndikimit të Islamit fushën juridike dhe politike të jetës. I njohur me të drejtë si një ndërhyrje e pushtetit kolonial në traditën kulturore të shoqërive lokale, me qëllim të imponimit të një kolonializmi brutal shpirtëror, insistimi për ta vendosur në zbatim shekullarizmin konsiderohej si një përpjekje për ta kufizuar drejtpërdrejt të drejtën e praktikimit të lirë dhe publik të fesë. Shekullarizmi u perceptua si një ideologji e huaj, e imponuar nga pushtuesit, e vazhduar edhe gjatë pushtetit postkolonial (në shtetet europiane me një përqindje të lartë të popullatës myslimane, para së gjithash në ish-BRSS, në ish RSF të Jugosllavisë, në Shqipëri, në Bullgari dhe në Rumani, me futjen e socializmit, kjo detyrë iu besua pushtetit të ri të udhëhequr nga partitë e tyre komuniste), i përjetuar si një ideologji e hapur antifetare, praktikisht si një ateizim i dhunshëm.

Që atëherë e deri më sot, mendimtarët islamikë dhe mbështetësit e islamizimit të shoqërive të sekularizuara me forcë, luftojnë ashpër kundër kufizimit të Islamit në zgjedhje private dhe bindje personale. Përpjekjet e tyre janë të orientuara drejt futjes së lirë të traditës shpirtërore islame në fushat juridike, ekonomike, kulturore, arsimore dhe në çdo sferë tjetër të jetës shoqërore të shoqërive me popullsi dërrmuese myslimane. Me studime filozofike erudite dhe lucide[1], si dhe me kërkesa të zhvilluara hollësisht për islamizimin jo vetëm të të gjithë shoqërisë, por edhe të arsimit në të gjitha nivelet, vëmendje të madhe tërhoqi dhe ushtroi ndikim të fuqishëm mendimtari nga Malajzia, Mohammad Al-Attas, një nga filozofët islamikë më të rëndësishëm që ende jeton. Në të njëjtën frymë konsistente kritike ndaj shekullarizmit shkruan edhe mendimtari bashkëkohor indo-pakistanez A’la Maududi, i cili thekson se qëllimi i imponimit të shekullarizmit nuk është ulja e tensioneve fetare në shoqëritë multireligjioze, siç deklarohet, por pengimi i ndikimit të moralit tradicional dhe ndjekjes së udhëzimeve të Zotit, pra që morali, etika dhe marrëdhëniet njerëzore të shkëputen plotësisht nga tradita shpirtërore, si mekanizmi më i rëndësishëm i kontrollit shoqëror. Duhet pasur parasysh se marrëdhënia mes sferës rreptësisht shoqërore dhe asaj specifike shpirtërore në jetën shoqërore, ka qenë temë jo vetëm e debateve teorike, por edhe e masave konkrete shoqërore dhe ligjore në një numër shtetesh me popullsi dërrmuese myslimane dhe traditë kulturore dhe shpirtërore islame që nuk kanë qenë të kolonizuara. Humbja e fuqisë së institucionit shekullor të kalifatit (hilafet) çoi në ndarjen e fushave të ndikimit dhe në një ndryshim drastik në rëndësinë shoqërore të autoritetit fetar dhe politik. Në disa prej tyre kjo ndodhi pa një ndarje të rregulluar ligjërisht të këtyre sferave, madje edhe pa futjen e një feje zyrtare dhe ligjeve të bazuara në themelet fetare. Disa shtete myslimane sot përcaktohen si sekulare, ndërsa një numër i tyre funksionojnë me një sistem të dyfishtë juridik, ku myslimanët, përveç të drejtave civile, mund të ngrenë padi edhe mbi ligjet sheriatike, kryesisht në fushën e marrëdhënieve familjare dhe financiare, si martesa, divorci, trashëgimia, kujdestaria etj.

Shënimi i pestë:

Në produksionin bashkëkohor sociologjik, kulturor dhe politik, termi “sekular”, “sekularizëm” i nënkupton të gjitha fushat, praktikat dhe përmbajtjet shoqërore që nuk lidhen me fenë. Në këtë kontekst, sekularja nuk është sinonim i antifetarisë, aq më tepër që ekzistojnë një sërë aktivitetesh në praktikën dhe ritualet fetare të cilat për nga shenjat e jashtme janë sekulare. Megjithatë, kuptimi themelor mbetet i lidhur me shekullarizimin e shoqërisë, si futja e një ideologjie shtetërore zyrtare që e përjashton fenë nga sfera publike dhe jeta shoqërore. Sidoqoftë, edhe ky përcaktim i përgjithshëm duhet pranuar me rezervë, sepse forma të caktuara të ideologjisë fetare depërtojnë edhe nën petkun e shekullarizmit radikal. Shembull konkret është shekullarizmi i konstituar sipas modelit protestant të krishterimit. Duke e përdorur atë në praktikën politike sekulare, paralelisht me gjuhën karakteristike të fesë, duke bërë thirrje për luftë kundër idhujtarisë, duke rekomanduar një qëndrim të vendosur negativ ndaj të gjitha ritualeve, duke u zotuar për përkushtim të pakushtëzuar ndaj punës dhe besnikëri ndaj shtetit, disa shtete protestante bashkëkohore, nën emrin e shekullarizmit, në fakt e transmetojnë mesazhin e versionit të tyre të krishterimit.

Shënimi i gjashtë:

Në thelb, ndarja e shpirtërores dhe të përbotshmes, mbi të cilën është bazuar ideologjia e shekullarizmit, paraqet një ndërhyrje delikate, por me pasoja të paparashikueshme në esencën e konceptit fetar. Shekullarizmi nuk është ateizëm, sepse e mbart matricën fetare në interpretimin e botës. Pra, në shekullarizëm, si në çdo fe monoteiste të shpallur, ruhet koncepti i Zotit. Megjithatë, në shekullarizëm, koncepti i Zotit reduktohet në një nga atributet që Zoti e ka në fe: Ai është sunduesi i plotfuqishëm! Njëherazi, shekullarizmi fut një kuazidualizëm teologjik, përmes ndarjes së sferave të sundimit të dy zotave, e kryer njëanshmërisht me shpalljen e parimit të parë të shekullarizmit:

“Për Zotin – e Zotit; për Mbretin – e Mbretit!”

Zoti sundon në qiell, me botën qiellore. Mbreti sundon në Tokë, me botën tokësore. Parimi i parë i shekullarizmit është heretik deri në palcë, por jo ateist, sepse përmes reciprocitetit mes Zotit dhe Mbretit ruhet karakteri religjioz; me qëllim që Zotit të tij – Mbretit, t’ia sigurojë aurën e shenjtërisë hyjnore! Me këtë shpallje, Zoti dhe Mbreti bëhen partnerë dhe shekullarizmi reduktohet në një lloj dokumenti – tapi, që e konfirmon të drejtën e Mbretit për të sunduar me këtë botë pa pengesa!? Natyrisht, që kjo tapi të ketë afat të pacaktuar, Mbreti, si një nga nënshkruesit, nuk është një prej vdekatarëve konkret.

Mbreti i kësaj tapie simbolizohet me Mamonin, idhullin e parasë, kurse njerëzit më të pasur të botës janë priftërinjtë e tij të lartë, të cilët vetë janë deleguar për të sunduar me autoritet të pakufizuar në Tokë. Dhe, ja, ata vërtet sundojnë me autoritet të pakufizuar, okupojnë, pushtojnë, bombardojnë, vrasin kë të duan, kur të duan, sa të duan, sikur të ishin vërtet sundues absolutë të Tokës. Me mjeshtëri të jashtëzakonshme, me të cilën është kryer ky truk mashtrues, shekullarizmi u shndërrua në një kishë të re, me ç’rast pasuria dhe posedimi i mallrave materiale u bënë themelet e një feje të re. I konstituar mbi kultin e parasë së mishëruar në Mamonin si zot suprem, shekullarizmi bashkëkohor i shteteve më të fuqishme perëndimore, të cilat drejtohen nga më të pasurit, nga një demokraci e deklaruar liberale, ndërkohë metastazoi në hegjemoni okulte të plutokracisë!

Shënimi i shtatë:

“Dijeni, tapia juaj është pavlerë. Asgjë nuk është e mbretit, as tani, as dikur, as kurrë nuk do të jetë! Gjithçka është nga Zoti. Gjithçka është e Zotit. Tani po dridhen themelet. Tani jeni të hutuar nga përmbytja. Thurni plane të ikni në Mars. Kot e keni. Në çdo drejtim që do të ikni, aty do ta gjeni Zotin!”

[1] Shih veçanërisht studimin briliant: Syed Mohammad Naquib Al-Attas, Islam and Secularism, Kuala Lumpur, 1993, si dhe Prolegomena to the Metaphysics of Islam, Kuala Lumpur, 1995, nga autori.