Pavarësi e ulët e gjyqësorit!

Pavarësia e gjyqësorit dhe kapaciteti institucional për ta mbrojtur atë nga ndikimi mbeten shqetësim serioz, theksohet në raportin e Komisionit Evropian (KE) për sundimin e ligjit në Maqedoninë e Veriut për vitin 2024. Njëherësh theksohen të dhënat e marra nga një sondazh i OSBE-së se një e treta e gjyqtarëve deklaruan se ishin përballur me përpjekje për ndikim të jashtëm qoftë nga pushteti ekzekutiv ose nga përfaqësues të partive politike. E njëjta situatë është edhe me prokurorët. Në raportin e Komisionit Evropian thuhet gjithashtu se perceptimi për pavarësinë e gjyqësorit në vend është shumë i ulët si te qytetarët ashtu edhe te kompanitë. Niveli i perceptimit të pavarësisë së gjyqësorit është shumë i ulët, thekson raporti, pavarësisht reformave në drejtësi dhe një strategjie të re, e cila synon të përmirësojë pavarësinë, efikasitetin dhe profesionalizmin e gjyqësorit.

Në përgjithësi, 25 për qind e popullsisë së përgjithshme dhe 20 për qind e kompanive e konsiderojnë nivelin e pavarësisë së gjykatave dhe gjyqtarëve si “mjaft ose shumë të mirë” në vitin 2024. KE shpreh shqetësimin edhe për njoftimet e qeverisë për shpërbërjen e Këshillit Gjyqësor dhe Këshillit të Prokurorëve Publikë.

Ky raport publikohet një herë në vit për të gjitha shtetet anëtare të Bashkimit Evropian (BE), ndërsa këtë vit për herë të parë përfshihen edhe vendet që janë në proces anëtarësimi. “Maqedonia e Veriut ka pasur disa valë reformash në gjyqësor dhe ka miratuar një strategji të re në gjyqësor për të përmirësuar pavarësinë, efikasitetin dhe profesionalizmin. Megjithatë, pavarësia e gjyqësorit dhe kapaciteti instituçional për ta mbrojtur atë nga ndikimi i padrejtë janë shqetësime serioze. Niveli i pavarësisë së vendosur të gjyqësorit është shumë i ulët”, thuhet në raport.
Arsyeja kryesore e përmendur si nga opinioni i gjerë, ashtu edhe nga kompanitë për mungesën e pavarësisë së gjykatave dhe gjyqtarëve është perceptimi i ndërhyrjes apo presionit nga qeveria dhe politikanët.

“Shqetësim mbetet edhe për funksionimin dhe pavarësinë e Këshillit Gjyqësor, ndërkohë që janë ndërmarrë hapa në këtë drejtim. Vendimet për emërimin e prokurorëve publikë dhe gjyqtarëve janë kritikuar nga shoqëria civile se nuk janë të motivuara plotësisht ose të bazuara në kritere objektive. Burimet e kufizuara financiare të alokuara për gjyqësorin mund të ndikojnë në autonominë e tij financiare dhe deficitet e burimeve njerëzore mund të ndikojnë në cilësinë dhe efikasitetin e drejtësisë”, thekson raporti. Aty theksohet se është krijuar një strategji kombëtare gjithëpërfshirëse kundër korrupsionit, por se zbatimi i saj ka ngecur. Rreziku i lartë i korrupsionit mbetet i përhapur në shumë fusha. Ndryshimet e fundit në Kodin Penal kanë dobësuar kuadrin ligjor, duke ndikuar negativisht në ndjekjen penale të korrupsionit, veçanërisht në rastet e korrupsionit në nivele të larta. “Kufizimet e burimeve dhe mungesa e bashkëpunimit midis autoriteteve kombëtare pengojnë ndjekjen efektive të korrupsionit dhe pengojnë krijimin e një evidence të qëndrueshme të rasteve të korrupsionit të nivelit të lartë”, thotë raporti.

Raporti i KE-së është një mesazh i fortë për qeverinë dhe opozitën – përderisa ata e perceptojnë politikën si një garë , shteti nuk do të jetë në gjendje të luftojë korrupsionin dhe ndikimin në gjyqësor. Kështu thonë ekspertët, pasi Brukseli zbuloi problemet e vjetra në gjyqësorin e Maqedonisë, duke drejtuar gishtin në vendimet e të gjithë aktorëve politikë në vend. Shifrat janë shqetësuese, thonë analistët, duke treguar se një e treta e gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë raportuan se ishin të ndikuar nga politikanët dhe biznesmenët, dhe pothuajse gjysma e gjyqtarëve ishin të ndikuar nga kolegët dhe shefat.
Korrupsioni është një mekanizëm i fuqishëm, joshës. Dhe pas tij janë rrjete vërtet të fuqishme. Nuk ka mundësi të ketë sukses, nëse nuk gjenden forca si në pushtet ashtu edhe në opozitë për të punuar së bashku, për të krijuar ligje, për të krijuar politika, për të ndarë burimet për institucionet dhe për të siguruar pavarësinë e tyre, në mënyrë që kjo shoqëri të ketë sukses në luftën kundër korrupsionit, thotë Misha Popoviq nga Instituti për Demokraci.
Për ndryshimet në Ligjin Penal thonë se goditja që ndodhi shtatorin e kaluar ishte një devijim i plotë nga rruga drejt BE-së. Ndryshimet e fundit në Kodin Penal u theksuan si një situatë negative, pasi prekin rastet e korrupsionit, veçanërisht rastet e korrupsionit të profilit të lartë dhe kemi parë që një numër i madh i atyre çështjeve ose kanë dalë jashtë përdorimit ose procedimi po zvarritet në masën që ata filluan atë periudhë të pleqërisë. Është një tregues për qeverinë aktuale si dhe për të gjithë aktorët përkatës, thotë Beba Zhagar nga Instituti për Politika Evropiane.
Në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International për vitin 2023, Maqedonia e Veriut renditet e 76-ta globalisht. Raporti i këtij viti i KE-së, për herë të parë, përfshin kapituj mbi zhvillimet në Maqedoninë e Veriut, si dhe për Shqipërinë, Malin e Zi dhe Serbinë. Përfshirja e këtyre vendeve në raport synon “të mbështesë përpjekjet e tyre për reforma, të ndihmojë autoritetet që të bëjnë përparim të mëtejshëm në procesin e pranimit dhe të përgatiten për të vazhduar punën e sundimit të ligjit si një shtet i ardhshëm anëtar”. Në raport thuhej se ligji parashikon dënime penale për korrupsion nga zyrtarët, por se qeveria nuk e ka zbatuar atë në mënyrë efektive.“Ka pasur raportime të shumta për korrupsion në qeveri. Në shtator 2023 , qeveria miratoi ndryshime në Kodin Penal, duke ulur ndjeshëm akuzat dhe dënimet për krimet e lidhura me korrupsionin. OJQ-të argumentuan se si punëdhënësi më i madh i vendit, roli dominues i qeverisë në ekonomi krijon mundësi të shumta për korrupsion.
Zyra e Avokatit të Popullit nuk ka burime të mjaftueshme dhe sfidat për monitorimin sistematik të gjetjeve dhe rekomandimeve të tij mbeten theksohet në raport. Raporti shqyrton gjithashtu shoqërinë civile, e cila vëren se OJQ-të punojnë në një “mjedis të përgjithshëm adekuat”, por ka sfida në sigurimin e angazhimit të tyre të qëndrueshëm në politikëbërje. Raporti mbulon zhvillimet në katër fusha kyçe: sistemin e drejtësisë, kornizën kundër korrupsionit, lirinë dhe pluralizmin e medias dhe çështje të tjera institucionale që lidhen me kontrollet dhe balancat. (koha.mk)