Pikëpamja intelektuale palestineze e konfliktit në Gaza

Rashid Khalidi, është studiues i Historisë moderne të Lindjes së Mesme dhe një nga publicistët e Journal of Palestine Studies për më shumë se 20 vjet.
Khalidi është profesor, le të themi Edward Said i Studimeve Moderne Arabe në Universitetin e Kolumbias dhe autor i tetë librave, duke përfshirë, së fundmi, Luftën Njëqindvjeçare në Palestinë (2020).

Ai gjithashtu shërbeu si këshilltar i negociatorëve palestinezë gjatë bisedimeve të paqes në vitet 1990.

Gazeta “The Drift” ka folur me Khalidi-n për përgjigjen – në SHBA, në Lindjen e Mesme dhe gjetkë – ndaj ngjarjeve të javëve të fundit, historisë së projektit sionist, proceseve të kaluara të paqes dhe dallimeve që ai dëshiron që aktivistët e rinj të bënin tani.
Ngjarjet e fundit janë përshkruar në diskursin e zakonshëm si të paprecedentë dhe përfaqësues të një prerjeje me të kaluarën. Deri në çfarë mase është kështu? Siç keni shkruar në Journal of Palestine Studies në shtator, viti 2023 ka qenë ai më i përgjakshmi për palestinezët në Bregun Perëndimor në gati dy dekada. A është ajo që po shohim tani një zjarr i pashmangshëm?

Unë nuk mendoj se dikush mund të kishte parashikuar atë që ne sapo kemi parë në dy javët e fundit. Dua të them, fakti që ushtria izraelite, një nga më të mëdhatë në botë, me një nga shërbimet më të mira të inteligjencës në histori, nuk e kishte absolutisht asnjë ide se çfarë do të vinte – dhe do të ketë komisione hetimore dhe studime të kolegjit të luftës për këtë dështim të inteligjencës edhe në të ardhmen – tregon se askush nuk mund ta kishte parashikuar atë.

Të vetmit njerëz që e dinin ishin njerëzit që nisën këtë sulm.

Në të njëjtën kohë, kushdo që kishte ndonjë ndjeshmëri ndaj detajeve të asaj që po ndodhte brenda territoreve të pushtuara dhe brenda Izraelit, do të kishte qenë në gjendje të supozonte se një lloj shpërthimi ishte i pashmangshëm herët a vonë.

Hamasi nuk është vetëm një operacion në Gaza – Hamasi është një organizatë në të gjithë Palestinën. Ata ishin jashtëzakonisht të ndjeshëm ndaj faktit se, veçanërisht që nga hyrja në detyrë e kësaj qeverie të re, por edhe në vitin paraardhës, numri i palestinezëve të vrarë në Bregun Perëndimor, numri i inkursioneve të kolonëve, numri i përpjekjeve për të organizuar adhurimin hebre në Haram al-Sharif, rreth xhamisë al Aksa, po shtoheshin. Dhe sasia e tokës që vidhej nga kolonët po rritej gjithashtu. Së fundmi, të paktën tre fshatra të vegjël në Bregun Perëndimor, kryesisht popullsi nomade, janë dëbuar nga toka e tyre.

Spastrimi etnik ka qenë duke u zhvilluar në një nivel shumë të ulët, jo aq lart sa bota t’i kushtonte vëmendje. Dhe varrosja e çështjes së Palestinës, varrosja e një horizonti politik për palestinezët, dukej se ishte përpjekja kryesore e vendeve perëndimore dhe Izraelit, si dhe disa prej aleatëve arabë të Izraelit.

Për sa u përket izraelitëve, kjo ishte më e mira nga të gjitha botët e mundshme. Do të kishim linja hekurudhore nga Meka në Haifa; do të kishim koncerte raves izraelite në shkretëtirën saudite; do të kishim dashuri, miqësi, paqe dhe marrëveshje sigurie përgjithmonë e gjithnjë.

Dhe e gjithë kjo do të bëhej me palestinezët nën çizmet e një pushtimi izraelit që do të vazhdonte pafundësisht.

Palestinezët, të gjithë ata, e panë këtë. Jo të gjithë reaguan siç reagoi Hamasi, natyrisht. Por të gjithë e panë se kjo ishte një situatë e dëshpëruar duke u bërë më e dëshpëruar dhe se interesat dhe të drejtat e tyre po injoroheshin plotësisht nga të gjithë dhe të ndryshëm – jo vetëm Izraeli apo Shtetet e Bashkuara apo klientët-aleatët e tij perëndimorë, por edhe nga vendet arabe.

Nëse shikoni CNN, do të shihni që gjeneralët izraelitë lejohen të pretendojnë, pa shtyrje, se Izraeli shmang vdekjet e civilëve (ose po u jep palestinezëve “mundësinë për t’u evakuuar” për shkak të ndjenjës së humanizmit), menjëherë pas skenave të ndërtesave të banimit, kampuseve universitare, rrugës së evakuimit dhe së fundmi dhe të një spitali që po hidhen në erë në Gaza. Bordi redaktues i New York Times shkroi gjithashtu “Ajo që Izraeli po lufton për të mbrojtur është një shoqëri që vlerëson jetën njerëzore dhe sundimin e ligjit”, në të njëjtat faqe me raportet e lajmeve që tregojnë se Izraeli ka urdhëruar vrasjen e mijëra njerëzve, në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare. Si e keni interpretuar mbulimin kryesor të këtij sulmi?

E dini, unë kam shkruar për politikën sovjetike të Lindjes së Mesme, dhe në ato ditë, të vetmet burime që kishim ishin Pravda, Izvestia, Krasnaya Zvezda, e kështu me radhë. Ndjehem sot sikur jam kthyer në Luftën e Ftohtë dhe New York Pravda Times dhe Ëashington Izvestia Post janë zëdhënëse për administratën Biden dhe aleatin e saj, Izraelin. Unë gjej, në shumicën e mediave kryesore, në thelb propagandë lufte mur më mur.

Ne kemi një sferë pa kujtesë, pa histori, pa fakte, në të cilën, për shembull, kalon pa u vënë re që një shef i shtabit të ushtrisë në pension, i cili kohët e fundit iu bashkua kabinetit izraelit, një njeri i quajtur Gadi Eisenkot, ishte Shefi i Operacioneve të ushtrisë izraelite kur rrafshuan Libanin.

Ai tha në atë kohë se kishte zhvilluar atë që ai e quajti “doktrinën e Dahiya” (emri i një lagjeje ku banojnë kryesisht popullsi shiite në Bejrut).

Forcat Ajrore izraelite rrafshuan të gjithë lagjen e Dahiya-s, dhe ai tha “Ne do të aplikojmë forcë disproporcionale mbi të dhe do të shkaktojmë dëme dhe shkatërrime të mëdha atje. Nga këndvështrimi ynë, këto nuk janë fshatra civile, janë baza ushtarake”.

Ai gjithashtu premtoi se “ajo që ndodhi në lagjen Dahiya të Bejrutit në vitin 2006 do të ndodhë në çdo fshat nga i cili është qëlluar Izraeli”.

Eisenkot tani është ministër. Ai është një nga njerëzit që planifikojnë këtë luftë. Ai ju ka thënë se çfarë bën, që nuk respekton të drejtën ndërkombëtare humanitare.

Unë shkrova një artikull në Journal of Palestine Studies për këtë. Tani, a do të prisja që gazetari mesatar të lexonte Gazetën e Studimeve të Palestinës? Fatkeqësisht jo. Çështja është se edhe ata që mund të dinë për ato gjëra nuk janë në gjendje të bëjnë atë lloj rrëfimi. Unë flas me gazetarët gjatë gjithë kohës dhe e di se çfarë lloj historish u kërkohet të shkruajnë nga shefat e tyre. Ndonjëherë, herë pas here, gazetarët tërhiqen.

Ne mund ta shohim këtë të ndodhë edhe në qeveri, ku punonjësit e qeverisë, në Departamentin e Shtetit dhe gjetkë, janë të zemëruar me pozicionin e SHBA-ve.

Këtë e shohim nëpër universitete, ku diktati po zbret nga administratat. Këtë e shohim tek kompanitë që marrin tenderë publikë. Është sikur Shtetet e Bashkuara të jenë në luftë, dhe ne të gjithë duhet të ndjekim vijën dhe të jemi në hap me Izraelin, pas të cilit marshon presidenti.

Na tregoni për grupet e ndryshme të udhëheqjes palestineze (AP-Autoriteti Palestinez, OÇP, Hamas) dhe origjinën e tyre. Çfarë do të thotë të etiketosh Hamasin si një “organizatë terroriste” dhe ta barazosh atë me ISIS, siç është bërë në disa media sociale?

Presidenti i SHBA-ve – zëri më i lartë në vend, jo se ka shumë zë – e ka krahasuar në mënyrë specifike Hamasin me ISIS-in. Pra, ne kemi pasur “të keqen e pastër”. Ne kemi pasur “më keq se ISIS”. Kemi pasur krahasime me 11 shtatorin. Kjo është pothuajse aq e lartë sa mund të shkoni në shkallën apokaliptike.

E gjitha i përshtatet një libri lojërash izraelite, ku Hamasi përshkruhet si terrorist dhe asgjë tjetër. Ishte një qeveri në Gaza. Ishte një organizatë politike, shoqërore, kulturore, fetare.

Politika palestineze është në një gjendje veçanërisht të rëndë tani. Ajo që dikur ishte rivali më i madh i Hamasit, Fatah-u, është në rënie për shkak të lidhjes së saj me një Autoritetin Palestinez të korruptuar dhe të paaftë në Ramallah.

Autoriteti Palestinez në thelb ka marrë përsipër OÇP-në, diçka që Arafat e filloi kur e zhvendosi operacionin e tij në Palestinë pas Marrëveshjes së Oslos të vitit 1993.

Tani OÇP-ja është duke vdekur dhe Fatah është pothuajse duke vdekur. AP nuk ka strategji. Ajo është e përkushtuar, gjoja, ndaj një qasjeje diplomatike dhe jo dhunës, por me pothuajse asnjë mbështetje midis palestinezëve, pasi ata e kanë parë këtë qasje të mos shkojë askund për dekada të tëra, ndërsa vendbanimet zgjerohen dhe palestinezët shtrydhen në gjithnjë e më pak hapësirë.

Shumë palestinezë e urrejnë Autoritetin Palestinez, sepse ai plotëson kërkesën e Izraelit dhe mbështetet nga jashtë. Kjo është një konstante në politikën palestineze, që në vitet ’30: ndërhyrja e vendeve arabe dhe fuqive të huaja që arrogojnë për veten e tyre të drejtën për të folur në emër të palestinezëve, ose përçajnë palestinezët, ose dobësojnë palestinezët, ose i trajtojnë ata si klientët.

Vendet arabe dhe vende të tjera duan të përdorin palestinezët ose organizatat palestineze për qëllimet e tyre.

AP mbështetet – në të njëjtën kohë kur ata i nxjerrin mbështetësit nga poshtë – nga Izraeli, nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa dhe një numër vendesh arabe.

Hamasi mbështetet nga fuqitë rajonale: Irani, padyshim, por edhe Turqia dhe Katari, e të tjerë.

Regjimi iranian, regjimi i Asadit, Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabia Saudite dhe Egjipti kanë të gjithë objektivat e tyre dhe interesat e tyre kombëtare. Palestinezët e kanë kaluar këtë në të kaluarën, dhe ata duhet ta kalojnë atë nëse do të arrijnë ndonjëherë diku. Por nuk do të jetë e lehtë.

Nga do të vijë një gjeneratë e re lidershipi, nga do të vijë një strategji që do t’i shtyjë palestinezët drejt qëllimeve të tyre – nuk e di.

Si duhet ta vendosim dinamikën aktuale në Palestinë brenda kontekstit më të gjerë të rajonit? Shumë ekspertë amerikanë kanë spekuluar se Hamasi po synonte të prishte normalizimin izraelito-saudite. Si e ka ndryshuar kultivimi i SHBA-ve i shteteve kliente arabe si Arabia Saudite marrëdhëniet e çlirimit palestinez me politikën pan-arabe?

Thjesht duhet të lexoni ose dëgjoni deklaratën e bërë nga personi që duket se ka projektuar këtë sulm, Mohammed Deif, komandanti ushtarak i Hamasit. Ai tha se cilat ishin objektivat në ditën e parë të këtij sulmi. Ai përmendi përpjekjet për ta kthyer Haram al-Sharif, zonën përreth Xhamisë al Aksa, në një vend lutjeje hebreje.

E pashë këtë kur isha në Jerusalem në mars. Grupe kolonësh izraelitë, kolonë fetarë, të shoqëruar mendoj nga rojet kufitare dhe policia, duke hyrë nga porta e Magharibah, nga porta marokene, dhe më pas duke u falur në cepin juglindor të haramit, rreth 20 apo 30 metra larg xhamisë Aksa.

Çdo ditë, ata i dëbojnë adhuruesit pas namazit të mëngjesit, adhuruesit myslimanë dhe veçanërisht të rinjtë.

Ata i përzënë të gjithë dhe i lejojnë këto grupe kolonësh të vijnë dhe të luten. Këto grupe po rriten gjithnjë e më shumë.

Gjatë Sukkot, ditë para sulmit, ndodhi që mijëra kolonë erdhën për të kryer lutjet publike kolektive në kompleksin e xhamisë.

Natyrisht, sulmi me sa duket ishte planifikuar prej dy vitesh, kështu që përshkallëzimi i fundit i këtij procesi nuk kishte të bënte me të, por ishte një thirrje tubuese.

Pra, nëse ata vërtet e mendojnë atë apo nëse është një dredhi për të fituar mbi opinionin publik palestinez, arab dhe mysliman, është e parëndësishme. Është e qartë se ky është një motiv. Dhe Deif foli dhe për një listë të tjerash, si rrethimi i Gazës, kolonizimi dhe aneksimi shtrirës i Bregut Perëndimor dhe fakti që qeveria izraelite vepron sikur çështja e Palestinës të mos ekzistonte.

Kjo ishte një mënyrë indirekte për të thënë se normalizimi ka qenë i vazhdueshëm në të gjithë botën arabe për shumë vite, që kur Anwar Sadat shkoi në Jerusalem në vitin 1977.

Ka dalë në pah më shumë së fundmi nga flirtimi midis Izraelit dhe Arabisë Saudite, me ministrat izraelitë që shkojnë dhe luten në Arabi Saudite dhe Princin e Kurorës duke thënë se ai mezi priste që normalizimi izraelito-saudit të ndodhte në një fazë të caktuar. Pati një përgjigje orgazmike izraelite për këtë.

Çdo ekspert injorant pa sens historie që fliste se sa e parëndësishme ishte çështja e Palestinës për arabët e zakonshëm apo për vendet arabe, nuk duhet ta hapë kurrë më gojën.

Sepse ajo që kemi parë janë demonstrata në Egjipt, Jordani, Turqi, Liban, Marok, Bahrein. Disa nga këto janë diktatura me jackboot, ku askush nuk lejohet të demonstrojë. Askush nuk lejohet të shprehet. E megjithatë, opinioni publik në mbarë botën arabe ka shpërthyer në mbështetje të palestinezëve.

Ka pasur demonstrata monumentale. Jemeni është një vend i shkatërruar, një shtet i dështuar. Ata janë mes luftës civile, janë bombarduar nga sauditët dhe emiratet për vite dhe vite, dhe megjithatë kanë dalë në rrugë duke demonstruar për Palestinën.

Kam gjetur rreth katërqind artikuj gazetash të botuara para vitit 1914 në një duzinë gazetash arabe, nga Kajro në Damask e deri në Alepo, duke folur për Palestinën dhe Sionizmin.

Njerëzit në botën arabe ishin të shqetësuar për këtë 110 vjet më parë. Ata ishin të shqetësuar për këtë gjatë Revoltës Arabe të viteve ’36-’39, dhe ata ishin të shqetësuar për këtë gjatë Nakbes, dhe ata janë shqetësuar për këtë që atëherë.

A e kanë përfaqësuar qeveritë arabe këtë shqetësim? Rrallë. Kurrë. Ndonjëherë.

Por nuk është kjo çështja. Këto janë regjime jodemokratike – monarki absolute ose diktatura me xhaketë, dhe ata nuk përfaqësojnë askënd dhe asgjë përveç kleptokracive të tyre, njerëzve që po pasurohen prej tyre dhe të huajve që i mbajnë në pushtet me armë ose mbështetje diplomatike.

Kjo nuk është vetëm bota arabe, apo edhe bota myslimane. Amerikanët, evropianët, flluska koloniale e kolonëve të bardhë, e cila prodhon një pjesë shumë të madhe të PBB-së botërore, dhe që ka shtrirje të madhe mediatike, fuqi të madhe – aeroplanmbajtëse, bursa, konglomerate mediatike – ende e mendojnë veten si zotërit e universit.

Ata janë një pakicë e vogël e popullsisë së botës. India, Kina, Indonezia, Pakistani, Bangladeshi, Brazili, këto janë disa nga vendet më të mëdha në botë dhe njerëzit atje nuk kanë aspak të njëjtën pikëpamje për këtë.

Këtu kemi një botëkuptim të sanuar të prodhuar nga një media e korruptuar në përputhje dhe me qeveritë amerikane dhe britanike, të cilat kanë vendosur që mbështetja e Izraelit është një interes kombëtar.

Dhe pastaj ju keni botën – botën reale – e cila është në një linjë krejtësisht të ndryshme.

Kjo thellon hendekun midis Perëndimit dhe pjesës tjetër. Unë mendoj se Lufta e Ukrainës filloi këtë. Në pjesën më të madhe të botës, askush nuk e shikon luftën e Ukrainës ashtu siç e shohin Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj evropianë, gjë që duket në mënyrën se si Asambleja e Përgjithshme ka reaguar ndaj saj.

Nuk është se njerëzit e mbështesin Rusinë, domosdoshmërish; është se ata nuk e shohin atë në të njëjtën mënyrë histerike, hiperbolike si Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj më të afërt dhe – krejtësisht e kuptueshme – ukrainasit dhe evropianolindorët.

Ajo që po ndodh tani në Palestinë po e thekson këtë dhe do të zvogëlojë fuqinë, pozitën dhe sigurinë e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj.

Amerikanët që flasin për të drejtat e njeriut dhe demokracinë do të trajtohen si hipokritët më të rënduar, që shkojnë përpara. Askush nuk e beson atë retorikë në pjesën tjetër të botës, me arsye të mirë.

Fjala “pushtim” nuk ekziston në leksikun amerikan kur bëhet fjalë për Izraelin. Pushtimi nuk është një “pengesë për paqen” – është një imponim agresiv, i dhunshëm, i cili është krijuar për ta kthyer Palestinën në tokën e Izraelit, siç janë përpjekur të bëjnë udhëheqësit sionistë që nga Theodor Herzl.

Pra, kur Shtetet e Bashkuara tërhiqen për pushtimin e Ukrainës, dhe më pas lidhin Hamasin dhe Putinin, siç u përpoq të bënte Biden në fjalimin e tij në Zyrën Ovale, askush nuk i ha më këto gjëra, përveç njerëzve në Anglosferë që janë ose injorantë ose me trur të shpëlarë.

Por një sondazh i CBS tregoi se shumica e demokratëve dhe të pavarurve kundërshtojnë ndihmën ushtarake për Izraelin; shumica e amerikanëve janë shumë më të arsyeshëm se ata që na qeverisin.

Sionizmi është një projekt kolonial-kolonial, por Izraeli u bë shtet në një epokë postkoloniale. Si e mendoni atë histori dhe si vazhdon të ndikojë në situatën aktuale?

Tony Judt shkroi se Izraeli “arriti shumë vonë” dhe ishte një anakronizëm. Çështja është se po të ishte nisur në shekullin e tetëmbëdhjetë, mund të kishte pasur sukses. Do të ishte në përputhje me frymën e kohës, që ishte se evropianët e bardhë kishin të drejta që jo-evropianët jo të bardhë nuk kishin, dhe se ata mund të arrogonin për veten e tyre çdo zonë toke dhe të bënin gjithçka që dëshironin me të dhe me popullsinë autoktone.

Ky ishte sundimi i xhunglës që nga Kolombi deri në shekullin e njëzetë, në të vërtetë deri në Luftën e Parë Botërore.

Sionizmit nuk u turpërua kurrë, që në dekadat e tij të hershme, të përshkruante veten si një projekt kolonial. Ishte dhe është një projekt kombëtar. Por gjithashtu ishte dhe është një fëmijë i llastuar i imperializmit.

Pse shkoi Herzl tek Kaiser-i? Pse presidenti i parë i Izraelit, Chaim Weizmann, shkoi te britanikët? Këto nuk ishin fuqi të painteresuara, neutrale, të ngjashme me Zvicrën – këto ishin fuqitë e mëdha perandorake të epokës, të cilat do të bënin punën e pistë për projektin sionist.

A ishin këta njerëz kolonialist dhe kolonë? Ata e quanin vetë veten kolonialist dhe kolonë. “Shoqata e kolonizimit hebre” nuk është një fyerje antisemitike – është emri që ky organ i rëndësishëm i vuri vetes.

Natyrisht, e gjithë kjo është eliminuar. Të thuash “kolonializëm kolonësh” sot është një gjë e tmerrshme, edhe kur përshkruan atë që po ndodh në Bregun Perëndimor, që është shpronësimi më i ngjashëm me atë në kufijtë e paregjistruar të amerikanëve, që mund të imagjinohet në shekullin e 21-të.

Kjo më çon në atë që Shtetet e Bashkuara sapo bënë ose janë përpjekur të bëjnë.

Qeveria e Shteteve të Bashkuara me sa duket ishte bashkëpunëtore me një plan izraelit për të larguar një pjesë ose të gjithë popullsinë nga Rripi i Gazës drejt Egjiptit, dhe ndoshta edhe në vende të tjera. Nuk ka dyshim se Antony Blinken po e bënte këtë – duke bashkëpunuar me Izraelin për të larguar palestinezët në përfundim të spastrimit etnik që filloi në 1948.

Kjo është një luftë demografike. Të gjithë në lëvizjen sioniste, në Palestinë dhe në botën arabe, që nga vitet ’20 dhe ’30 e këndej, e kuptuan që nëse i zëvendësoni arabët me hebrenj arrini të keni një shumicë hebreje; nëse nuk e bëni këtë, ju do keni një shumicë arabe.

Zvogëlimi i këtyre numrave ishte dhe është një objektiv kryesor sionist. Fakti që Shtetet e Bashkuara po i i hypin kësaj varke në bord, duke përjashtuar se mund të jetë një krim lufte, është monstruoze – absolutisht imorale.

Askush që është dëbuar nuk lejohet të kthehet kurrë. Çdo arab, çdo palestinez e di këtë. Askush i dëbuar në Egjipt nuk do të kthehet kurrë më në Gaza apo në ndonjë pjesë tjetër të Palestinës.

Shumica e këtyre njerëzve, tashmë janë të zhvendosur. Ata janë popullsia e Palestinës jugore që u dëbuan në vitin 1948 dhe janë ngulitur në Rripin e Gazës në 75 vitet e fundit. Lëvizja e tyre sërish do të ishte kriminale. Dhe qeveria jonë ka marrë pjesë në përpjekjen për ta bërë këtë.

Tani, për arsye të ndryshme – disa prej tyre të pëlqyeshme dhe disa të papëlqyeshme – qeveria egjiptiane ka refuzuar, e mbështetur nga sauditët dhe të gjithë të tjerët në botën arabe.

“Ne do të duhet të bëhemi bashkëfajtorë në spastrimin tuaj etnik të palestinezëve. A jeni të çmendur vallë? Vërtet dëshironi që ne të humbasim fronet dhe pasuritë tona? Ju me të vërtetë dëshironi që ne të përmbysemi nga njerëzit tanë për faktin se jemi agjentë të Izraelit dhe të Shteteve të Bashkuara?”.

Unë nuk mendoj se kjo është ajo që presidenti egjiptian Abdel el-Sisi i tha në të vërtetë Blinken-it, ose ajo që Princi i Kurorës i tha në të vërtetë Blinken-it. Ata refuzuan edhe të takoheshin me Biden.

Këto janë regjime që unë jam kundër pa asnjë dyshim, por duhet të them se ata bënë gjënë e duhur që refuzuan të takonin presidentin. Dhe ata bënë gjënë e duhur duke i dhënë Blinken-it dy shuplaka të merituara në fytyrë.

Princi i kurorës e mbajti atë në pritje për dhjetë orë, Sisi e qortoi në një konferencë publike për shtyp.

Kjo është një shenjë e asaj që po ndryshon në rajon.

Si duhet t’i kthehemi Marrëveshjes së Oslos dhe përpjekjeve të lidhura me to? A ka pasur ndonjëherë një përpjekje legjitime për të bërë paqe?

Ka pasur përpjekje, por do të argumentoja se asnjëra prej tyre nuk e kapi kurrë dot thelbin e çështjes. Sot çështja është, si mund të keni një shtet me shumicë sovrane hebreje në një vend me shumicë arab.

Nuk ka pasur kurrë një zgjidhje – në Madrid apo Uashington, Oslo apo Camp David – që respekton faktin se ky ishte një proces kolonialist kolonësh, ose faktin që tani keni dy popuj atje, njëri prej të cilëve ka të gjitha të drejtat dhe tjetri pothuajse asnjë të drejtë.

Ka pasur përpjekje për t’iu afruar, por mendoj se mund të ktheheni tek ajo që tha ish-kryeministri Yitzhak Rabin në Knesset në tetor 1995, përpara se të vritej se edhe me këtë po shkonte shumë larg, që ishte se çdo ent palestinez i krijuar përmes Oslos do të ishte “më pak se një shtet”.

Ishte gjithmonë një supozim i Shteteve të Bashkuara se Izraeli do të vazhdonte të kishte kontroll të sigurisë mbi Izraelin dhe Palestinën. Gjithmonë supozohej se shteti palestinez do të ishte më pak se sovran dhe se do të ishte një fragment i një fragmenti të Palestinës historike – me fjalë të tjera, as 22 për qind e asaj që kishte mbetur në fund të Luftës së 1948, por madje më pak se kaq.

Që nga koha kur Rabin erdhi në pushtet në ’92 deri në vrasjen e tij në ’95 dhe më pas gjatë pjesës tjetër të të ashtuquajturës dekadë të Oslos, Izraeli zgjeroi vendbanimet me një ritëm marramendës, duke marrë më shumë toka palestineze dhe duke u tallur me Marrëveshjet e Oslos, duke mbyllur palestinezët në Bantustanë të vegjël (zona pjesërisht vetëqeverisëse, lënë gjatë periudhës së aparteidit për një popull të caktuar afrikan indigjen; një të ashtuquajtur atdhe), të cilët të gjithë tashmë nuk ekzistojnë më.

Kushdo që thotë “oh, palestinezët hodhën poshtë një plan bujar paqeje” nuk sheh se çfarë po ndodhte me të vërtetë në terren.

Izraelitët kishin objektiva të tjera, njëri prej të cilëve ishte vendosja e përhershme e shumicës së kolonëve në territoret e pushtuara, një tjetër ishte kontrolli i përhershëm mbi të gjithë Izraelin-Palestinë, asnjëra prej të cilave nuk është në përputhje me sovranitetin, apo shtetësinë, madje edhe shtetësinë e reduktuar.

Përsëri, thjesht duhet të lexoni fjalimin e fundit të Rabinit në Knesset për ta parë atë.

Një parafrazim i zakonshëm sionist është se aktivizmi ose avokimi pro-palestinez mohon të drejtën e shtetit të Izraelit për të ekzistuar dhe se sloganet si “nga lumi në det”, janë në vetvete gjenocidale. Si e lexoni këtë?

Ka shumë palestinezë që nuk besojnë se Izraeli ka të drejtë të ekzistojë. Ka shumë palestinezë që nuk besojnë se ekziston një gjë e tillë si popullsia izraelite, gjë që dukshëm padyshim ekziston. Izraelitët janë një popull.

Shumë palestinezë nuk e kuptojnë se shumë projekte kolonialiste të kolonëve kanë krijuar popuj. Ne jetojmë në një projekt kolonial të kolonëve në Shtetet e Bashkuara. Kushdo që nuk është pjesë e popullsisë origjinale indigjene është kolon.

Por, siç pyet libri i Mahmood Mamdanit, “Neither Settler nor Native ask”, kur kolonët kthehen në vendas?

Është një pyetje e mprehtë politikisht, sepse edhe nëse pranoni se ekziston një popull izraelit, dhe nëse thoni se popujt kanë të drejtën e vetëvendosjes, kjo është në krye të një procesi të mohimit të identitetit dhe të drejtave kombëtare palestineze, shpronësimit, dëbimit dhe spastrim etnik.

Të gjitha këto gjëra duhet të kuptohen dhe adresohen përpara se të jeni në gjendje të kuptoni se si këta dy popuj mund të arrijnë në marrëveshje.

Ajo që sapo thashë nuk është diçka që mund ta përshtatni në një slogan ose lloj pretendimesh të nxehta propagandistike që sapo përmendët.

Unë personalisht nuk kam asnjë problem me njerëzit që shohin Tokën e Izraelit të shtrirë nga lumi në det ose kudo tjetër që ata mendojnë se mund të shtrihet.

Pyetja është, çfarë pasojash politike dhe të tjera rrjedhin nga kjo?

Nëse kjo do të thotë të drejta absolute, ekskluzive për një popull dhe shtypje për një popull tjetër, atëherë padyshim që kjo nuk është e pranueshme.

Dhe e njëjta gjë do të ishte e vërtetë për Palestinën. “Nga lumi në det, Palestina do të jetë e lirë”.

Çfarë do të thotë ajo? Epo, nëse kjo do të thotë se palestinezët nuk janë më të shtypur, dhe as nuk do të shtypin izraelitët, do të shpresoja se nuk do të ishte problem.

Por, përsëri, palestinezë të ndryshëm kanë pikëpamje të ndryshme për këtë. Dhe unë mendoj se represioni i shtuar dhe veprimet fyese të ndërmarra nga qeveritë izraelite gjatë shumë viteve i kanë shtyrë palestinezët nga vendi ku ishin në periudhën e Oslos, kur ata ishin të gatshëm të pranonin një zgjidhje dukshëm të padrejtë me dy shtete, për sa kohë që ajo përfundonte me sovranitet dhe shtetësinë e vërtetë palestineze, kudo që ata janë sot.

Vitet e fundit, progresistët në SHBA janë përqendruar në mundësinë e një zgjidhjeje me një shtet, në krahasim me zgjidhjen me dy shtete. Në dritën e situatës tani, a duhet të ndryshojmë qëndrimin tonë? Në një moment dëshpërimi të plotë, a ka ndonjë arsye për të shpresuar fare për ndonjë zgjidhje?

Unë jam pesimist që secila nga këto dy zgjidhje do të ishte aktualisht e mundur. Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara kanë punuar në praktikë me shumë vullnet që nga viti 1967 për të siguruar kontroll të përhershëm izraelit mbi territoret e pushtuara, për t’i vendosur ato në një shkallë gjithnjë e më të madhe dhe për të siguruar që në asnjë rrethanë një shtet i pavarur palestinez apo ndonjë entitet tjeter sovran jo izraelit të mund të veprojë ndonjëherë kudo në territoret që Izraeli mori në 1967.

Dhe ata kanë bërë gjithçka që munden për të çimentuar Bregun Perëndimor dhe për ta kthyer atë brenda Izraelit. Gjithçka. Ata u përpoqën të kolonizonin dhe edhe Gazën, por hoqën dorë nga kjo në vitin 2005.

Qeveria e Shteteve të Bashkuara paguan për këtë dhe armatos këtë proces. Ai flet nga njëra anë e gojës për një zgjidhje me dy shtete, por lejon që grupet e kolonëve izraelitë të jenë 501(c)(3) dhe të derdhin qindra miliona dollarë pa taksa në projektin e kolonëve.

Armatos izraelitët që i pengojnë palestinezët të bëjnë asgjë për këtë, dhe zbaton pushtimin duke i dhënë mbështetje diplomatike dhe veto pas vetos në Këshillin e Sigurimit për këtë proces me buldozera, përthithje, aneksim dhe shkatërrim të vazhdueshëm të Palestinës.

Shumica e atyre që flasin për një “zgjidhje me dy shtete” nuk e nënkuptojnë atë. Ata nuk nënkuptojnë një shtet të pavarur, sovran palestinez në territoret e pushtuara në vitin 1967. Ata nënkuptojnë në fakt një simulacrum, një shtet të Potemkinit. Kjo është ajo që ata nënkuptojnë. Dhe ata po bëjnë gjithçka që është e mundur për ta parandaluar edhe këtë madje.

Pra, si mund t’i bëni këta dy popuj të jetojnë së bashku në një shtet pas gjakut që është derdhur? Dhe, kam frikë, do të vazhdojë të derdhet. Unë nuk e di. Nuk mendoj se në afat të shkurtër, ka ndonjë arsye të veçantë për optimizëm për ndonjë zgjidhje.

Nga ana tjetër, të gjithë mendonin, deri në 7 tetor, se bota arabe ishte në gjendje vdekjeje dhe nuk deshtë t’ia dinte më për Palestinën.

Gjërat ndryshuan shumë, shumë shpejt. Publiku izraelit është i prirur për hakmarrje, për shkak të zemërimit, pikëllimit dhe dëshirës për hakmarrje të tij – në veçanti, për viktimat civile, por edhe për rrëzimin e çdo doktrine që ushtria izraelite ka shpallur ndonjëherë për sigurinë.

Është e qartë se populli izraelit nuk është i sigurt. Është e qartë se gjithçka që të gjithë menduan se ishte doli e gabuar, jo vetëm për Hamasin, por edhe për aftësitë ushtarake izraelite.

Pra, tani, ju nuk do të merrni një kah drejt paqes midis izraelitëve. Zia do të vazhdojë për një kohë shumë të gjatë. Dhe nëse izraelitët janë të pikëlluar dhe të zemëruar, po ashtu janë edhe palestinezët.

Shifrat e viktimave civile palestineze deri tani janë shumë të larta, dhe ne ende nuk e dimë numrin përfundimtar. Do të duhet shumë kohë të kalosh mbi këtë. Por edhe kjo mund të ndryshojë në të ardhmen.

Por dikush shpreson se dikush diku do të fillojë të thotë se qasja politike e Izraelit është plotësisht e falimentuar. Nuk mund të vazhdoni të goditni palestinezët me dhunë pa pritur një përgjigje të dhunshme.

Kjo nuk është për të justifikuar asgjë, është thjesht për të shpjeguar se nëse e aplikoni atë lloj presioni ndaj një popullsie të shtypur, ajo do të ngrihet në mënyra që mund të jenë të tmerrshme, në mënyra që mund të jenë të gabuara politikisht ose moralisht. Nëse bëni presion intensiv dhe të pandërprerë, do të ketë shpërthime.

Çfarë mendoni për bisedën brenda së majtës amerikane – të majtës së zgjedhur, të majtës aktiviste, medias së majtë? A ka diçka që e majta nuk sheh apo ka lënë jashtë?

Epo, kjo është një pyetje e vështirë për mua për t’iu përgjigjur, sepse gjithçka me të cilën kontaktoj drejtpërdrejt janë studentë aktivistë. Mendoj se të rinjtë janë në proces të vetë-edukimit dhe nuk janë ende plotësisht të arsimuar, apo të pjekur politikisht në pikëpamjet e tyre.

Për shembull, një argument që unë shoh në mesin e disa aktivistëve studentë është se të gjithë izraelitët janë kolonë, dhe për këtë arsye nuk ka civilë.

Nuk mund ta thuash këtë nëse ke ndonjë respekt për të drejtën ndërkombëtare humanitare. Të qenit i Izraelit si rezultat i një procesi kolonialist të kolonëve nuk do të thotë që çdo gjyshe izraelite dhe çdo foshnjë izraelite është një kolonë dhe për rrjedhojë jo një civil.

Teknikisht, në një farë kuptimi, ne amerikanët jemi të gjithë kolonë, por kjo nuk do të thotë se një lëvizje çlirimtare amerikane vendase do të justifikohej në vrasjen e foshnjave të bardha të kolonëve amerikanë ose gjysheve të bardha të kolonëve amerikanë.

Po, njerëzit në vendbanimet në territoret e pushtuara që janë të armatosur duhet të shihen si luftëtarë. Ata që janë të paarmatosur nuk janë luftëtarë. Ky është një shembull i llojit të dallimit që njerëzit duhet të zhvillojnë.

Unë jam kritikuar sepse kam thënë se ka ndodhur historikisht që lëvizjet çlirimtare nuk kanë qenë të kujdesshme në shmangien e shënjestrimit të civilëve.

Në Betejën e Algjerit, Zohra Drif dhe Djamila Bouhired vendosën bomba në kafene dhe bare. Ata u gjykuan dhe u dënuan dhe kaluan vite në burg dhe në fund u liruan. Ata janë heronj kombëtarë në Algjeri dhe të dy po mbështesin fuqishëm demokracinë kundër juntës ushtarake që ende sundon Algjerinë.

Ju mund të flisni fare mirë për atë që bëri IRA kundër civilëve dhe mund të flisni për atë që bëri ANC. Ka një debat shumë domethënës rreth kësaj çështjeje që do të zhvillohet mes njerëzve të përfshirë në çlirimin kombëtar.

Unë e ndjek nga afër situatën në Irlandë dhe njerëzit po i vënë në dyshim këto gjëra sot. Ata janë në gjendje ta bëjnë këtë sepse, që nga viti 1998, njerëzit nuk po vrasin njëri-tjetrin me të njëjtin ritëm, falë Zotit. Është e vështirë të bësh këtë në mes të një situate siç janë palestinezët tani, por aktivistët duhet të mendojnë me kujdes për këto gjëra.

Gjëja tjetër që do t’u thosha aktivistëve studentë është që ju duhet të kuptoni se cilat janë objektivat tuaja politike. Nëse besoni se ky është një projekt kolonialist i kolonëve, atëherë jeni në metropolin e asaj kolonie, këtu në Shtetet e Bashkuara ose në Evropën Perëndimore, dhe lëvizjet nacionalçlirimtare kanë fituar jo vetëm – ndonjëherë jo kryesisht – duke fituar në fushën e betejës në koloni.

Vietnamezët ishin në një ngërç me amerikanët. Algjerianët në fakt po humbnin në fushën e betejës. IRA ishte pothuajse në fund të shtrëngimit të saj, ushtarakisht, në vitin 1921. Ata fituan, pjesërisht, sepse fituan mbi metropolin.

Më në fund anglezët thanë, ne thjesht nuk duam ta luftojmë këtë luftë. Ne nuk mund ta luftojmë këtë luftë. E njëjta gjë ndodhi me francezët në Algjeri. Nuk ishin vetëm luftëtarët në male ata që fituan luftën. Nuk po them se ky nuk ishte një element vendimtar në çlirimin e Algjerisë, në të vërtetë sine qua non për të, por nëse francezët do të kishin vazhduar të donin të vrisnin algjerianët, lufta mund të kishte vazhduar përgjithmonë.

Francezët nuk donin të vazhdonin, sepse nuk donin të kishin më shumë humbje. E njëjta gjë me Afrikën e Jugut. Ata nuk fituan vetëm në qyteza. ANC fitoi sepse në Shtetet e Bashkuara dhe Britani, ata fituan mbi opinionin publik.

Nëse i besoni këtij konstrukti teorik – kolonisë dhe metropolit – atëherë ka rëndësi ajo që bëjnë aktivistët këtu në metropol.

Duhet të fitosh njerëzit. Ju nuk mund të tregoni thjesht se jeni më të pastër ose më revolucionarë ose mund të thoni gjërat më ekstreme dhe të demonstroni kredencialet tuaja revolucionare. Duhet të bëni diçka drejt një përfundimi të qartë politik. /Albanianpost/